Алагир

Сахар Алагир уырыс. Алагир Алагиры аргъуан Паддзахад Уæрæсе Федерацийы субъект Цæгат Ирыстон Муниципалон район Алагиры район Координатæтæ 43.033333, 44.21666743°02′00″ ц. у. 44°13′00″ с. д.43.033333° ц. у. 44.216667° с. д.   Сæргълæууæг Уазиты Хъазыбег Бындурæвæрд 1850 Сахар кæдæй 1938 азæй Цæрджытæ ▼ 20 399 адæймаджы (2014) Националон сконд ирæттæ (91,07 %), уырыссæгтæ (6,19 %) Сахатон таг UTC+3 Телефонон код +7 86731 Автомобилон код 15 Сайт http://www.alagir.ru/city/ (уырыс.) Алагир ВикиКъæбицы

Алагир (уæллаг + Ир) у Цæгат Ирыстоны Алагиры районы сæйраг сахар.

Кæддæр Алагир æрзæткъахджыты посёлок уыди.

Царджытæ

Аз Царджыты нымæц 1959 15 163 1970 18 161 1979 19 007 1989 21 132 2002 21 496 2008 19 442

Цауты хроникæ

• 1781 — æвæрд æрцыд Салыгæрдæны бындур.
• 1833 — Уæлладжыргомы фыццаг хатт ссардæуыд æрзæты рæдзæгъдтæ. Се ссарæг — Спиридон Чекалов.
• 1840 — Чекалов райдыдта æрзæтæй уадзын зды æмæ æвзист.
• 1843-æм азы 19 мартъийы паддзахы бардзырдмæ гæсгæ бацамындæуыд цæмæй «æфсæдтæ ифтонггонд цæуой хион, уæрæсейаг здыйæ». Йæ разамонæг Картерон кæмæн уыди, уыцы экспедицийы рапорты загъдæуыд: «æрзæты рæдзæгъдтæ кæм ис, уыдонæй тæккæ æууæнкагдæр у Уæлладжыргомы садойнаг гол».
• 1848 — фыццаг хатт хуызист æрцыд, суинаг заводæн цы зæххытæ нысангонд уыди, уыдон.
• 1849 — кънйаз Михаил Воронцов афæлгæста фидæны зды-цинчы заводы бынат.
• 1850-æм азы 17 февралы Императоры бардзырдмæ гæсгæ М.С. Воронцовæн баргонд æрцыд Ирыстоны йæ ном «Алагиры зды-цинчы завод», кæмæн уыдзæн, ахæм завод саразын. Заводы сæргълæууæгæй снысан чынди А.Б. Иваницкий.
• 1850 — хæххон инженер А.Б. Иваницкий æрæвæрдта Алагиры райдайæн училищейы бындур. Ахуырдонæн балæвар кодта, хицау кæмæн уыди, уыцы фондз дæсæтины. Уыцы зæххы фадыгыл сарæзтæуыд дыргъдон.
• 1853-æм азы 18 майы кæронмæ сæххæстæуыд Алагиры заводы арæзтад æмæ кадджын уавæры байгом чынди.
• 1853-æм азы 21 майы самал чынди, йæ уæз 26,5 джиранкайы кæмæн уыдис, сыгъдæг æвзисты ахæм къæртт. Хæххон инженер Иваницкий кадджын уавæры фыццаг æмтад лæварæн бахаста М.С. Воронцовæн. Уый та йæ æвзисты къæрт арвыста Никъала Фыццагæн. Императоры барамындмæ гæсгæ æвзистæй, Исаакийы аргъуанæн æмæ Бетъырбухы уæды заман кæй арæзтой скодтой донгæрзтæ æмæ сыл ныффыстой: «Изготовлено из первого серебра, выплавленного на Алагирском заводе 21 мая 1853 г.».
• 1853-æм азы 22 октябры байгом чынди Хуыцауы Уæлæрвтæм систы (Вознесения Господня) Алагиры аргъуан.
• 1863-æм азы, йæ ном Алагир кæмæн уыди уыцы сых (уырыс. слобода) сси хъæу.
• 1880-æм азы академик Всеволод Миллер уыди Алагиры сауджын Гатуты Алексеймæ уазæгуаты.
• 1880-æм азы январы Алагиры байгом чынди фыццаг скъола.
• 1888–1889 азты Хетæгкаты Къоста скодта Алагиры аргъуаны къулнывтæ.
• 1897-æм азы æхгæд æрцыд Алагиры завод.
• 1905-æм азы уыди Алагиры зæхкусджыты революцион змæстытæ.
• 1915-æм азы майы Сæлыгæрдыны зæхкусджытæ бацахстой акционерон æхсæнад «Алагир»-ы зæххытæ.
• 1920-æм азы сентябры Алагиры сарæзтæуыд фыццаг театралон труппæ.
• 1921-æм азы Алагиры байгом чынди хъæууонхæдзарадон техникум.
• 1922-æм азы байгом чынди фыццаг чиныгдон.
• 1923-æм азы майы кæронмæ ахæццæ ис Алагир—Даргъкъохы æфсæнвæндаг.
• 1928-æм азы райдыдта кусын хæдзарыдзаумайы (мебелы) фабрикæ.
• 1932-æм азы Алагиры сарæзтæуыд фыццаг машинæ-тракторон станцæ (МТС), йæ сæргъы Цъыдаты А., афтæмæй.
• 1933-æм азы сæвæрдæуыд типографийы бындур.
• 1934-æм азы скуыста Алагиры фыццæгæм хъæдфадæн завод.
• 1936-æм азы йæ фыццаг продукци рауагъта Алагиры агуыригæнæн завод.
• 1938-æм азы 28 августы УСФСР-йы Сæйраг Советы Президиумы бардзырдмæ гæсгæ Салыгæрдæн, Хърупс æмæ Алагиры хъæуæй арæзт æрцыд сахар Алагир (Цæгат Ирыстоны Алагиры районы центр).
• 1942-æм азы ноябрæй декабры онг Алагир уыди немыцæгтæй окупацигонд.
• 1958-æм азы зæронд дзулфыцæн цехы бындурыл сарæзтæуыд дзулфыцæн завод.
• 1958-æм азы Алагиры футболон командæ «Спартак» рамбылдта республикæйы Хъалац (уырыс. кубок).
• 1959-æм азы МТС-ы бындурыл сарæзтæуыд «Алагиры радиотехникон завод».
• 1967 аз у Алагиры цæрмын пуртийы историйы райдиан.
• 1969-æм азы æрæвæрдæуыд Алагиры сахары æхсыры завод бындур.
• 1983-æм азы сарæзтæуыд Алагиры районы æвзонг техникты станцæ.
• 1985-æм азы Алагиры кæфтыты къорд «Фат»-æн лæвæрд æрцыд адæмон ансамблы ном.
• 1990-æм азы Уæрæсейы культурæйы министрады коллегийы Уынаффæмæ гæсгæ Алагир хаст æрцыд историон сахарты категоримæ.
• 2000-æм азы 7 октябры байгом чынди районы музейон-равдыстыты комплекс.
• 2000-æм азы Алагиры байгом чынди спортивон комплекс.
• 2003-æм азы райдыдта кусын концерн «ЛУКОЙЛ»-ы нефтыбазæ.
• 2004-æм азы майы байгом чынди Уæрæсейы федерацийы Пенсион фонды Алагиры хайад.
• 2004-æм азы июны байгом чынди сахармæ бацæуæны цур парк.
• 2004-æм азы 13 ноябры Алагиры уыди Уæрæсейы турнир уырыссаг шашкæтæй.

Алагиры пълан-схемæ

Алагиры гимн

Цæгæраты Максим æмæ Гигойы ныхæстæ

Уæллаг Ир, нæ фыдæлты авдæн,

Дæ бонтæ дыл фарнæй цæуæнт.

Дæ уарзон сыгъдæгзæрдæ адæм

Хæларæй мыггагмæ цæрæнт.

Дæ уæлдæф — æвдадзы хос рагæй,

Дæ дыргътæ — æлутон, хæрзад.

Дæумæ тындзæм алкæд фæндагæй,

Дæуæй хæрæм алкæддæр ард.

Лæгдзинадæй хайджын дæ фырттæ,

Намыс æрхастой дæуæн.

Уæллаг Ир — нæ фыдæлты авдæн,

Фæрнæй дыл дæ бонтæ цæуæнт.

Уæларвæй дæм хурзæрин худы,

Æрттивыс йæ тынтæм ды дæр.

Уæллаг Ир, тæхуды, тæхуды,

Дæ зæххыл æнусмæ фæцæр.

Дæ кады ном рагон у, рагон,

Зарæг дæуыл у ныр дæр.

У кадæджы аккаг дæ абон,

Дæ фидæн та ноджы хуыздæр.

Дæ уарзон сыгьдæгзæрдæ адæм

Иумæ хæларæй цæрæнт.

Уæллаг Ир — нæ фыдæлты авдæн,

Фæрнæй дыл дæ бонтæ цæуæнт!

Картæ

• (уырыс.) Картæйы сыф K-38-29 Алагир. Масштаб: 1 : 100 000. Раны æууæл 1984-æм азы. Рауагъд 1988-æм азы.