Дзæуджыхъæу

Сæрибар энциклопеди Википедийы æрмæг.
Сахар
Дзæуджыхъæу
дыгур. Дзæуæгигъæу
уырыс. Владикавказ
View of Vladikavkaz.jpg
Герб
Герб
43°01′00″ с. ш. 44°39′00″ в. д.HGЯO
Паддзахад Уæрæсе Уæрæсе
Федерацийы субъект Цæгат Ирыстон
Сахары зылд Дзæуджыхъæу
Мидæг дих 4 муниципалон зылды
Истори æмæ географи
Бындурæвæрд 1784
Раздæры нæмттæ 1931 азы агъоммæ — Владикавказ
1944 азы агъоммæ — Орджоникидзе
1954 азы агъоммæ — Дзауджикау
1990 азы агъоммæ — Орджоникидзе
Сахар кæдæй 1860
Фæзуат 291 км²
Центры бæрзæнд 700 м
Сахатон таг UTC+3:00
Цæрджытæ
Цæрджытæ ↘295 830[1] адæймаджы (2021)
Национ сконд ирæттæ, уырыссæгтæ, сомихæгтæ æмæ ин.
Цифрон идентификатортæ
Телефонон код +7 8672
Посты индекстæ 362000
Автомобилон код 15
vladikavkaz-osetia.ru​(уырыс.)
Дзæуджыхъæу (Уæрæсе)
Red pog.png
Дзæуджыхъæу (Цæгат Ирыстон)
Red pog.png
Дзæуджыхъæу (Дзæуджыхъæу)
Red pog.png
ВикиКъæбицы логотип Викикъæбицы медиа

Дзæуджыхъæу, дыгур. Дзæуæгигъæу (уырыс. Владикавказ) у Цæгат Ирыстоны сæйраг сахар. Цæрынц дзы 307 мин адæймагæй фылдæр (республикæйы цæрджытæй се ’мбис).

Сахары бынæттон хиуынаффæйады администрацийы сæргълæууæг у Милдзыхты Вячеслав.

Ном[ивын | Бындур ивын]

Уырыссагау Дзæуджыхъæу у Владикавказ, ома «Кавказы хицауиуæггæнæг сахар».

Ирон ном йæн сæвæрдтой Быгъуылты Дзæуыгæй номæн, таурæгъмæ гæсгæ уый у Дзæуджыхъæуы бындурæвæрæг.

Советон рæстæджы, 1931-1944 æмæ 1954-1990 азты, уырыссаг æмæ ирон æвзаджы сахар хуындис Орджоникидзе. 1944-1954 азты сахары ном уыдис Дзæуджыхъæу (уырыссагау дæр — уырыс. Дзауджикау). 1990-æм азы 20 июлы, «Цæгат Ирыстоны АССР-ы Паддзахадон суверенитеты тыххæй деклараци»-мæ гæсгæ горатæн раздæхтой йæ раздæры нæмттæ: Дзæуджыхъæу иронау æмæ Владикавказ уырыссагау.

Истори[ивын | Бындур ивын]

Уырыссаг фидар Владикавказ бындурæвæрæд æрцыд 1784-æм азы ирон хъæу Дзæуджыхъæуы фарс, куыд фидар Арвыкомы мидæгмæ. Сахары статус радтой 1861-æм азы. 1903-æм азмæ уый ахста 740 дæсæтины фæзуат, уыдис дзы 103 уынджы, цæрджыты нымæц уыд 53 минæй фылдæр[2].

Дзæуджыхъæуы фидары бындурдзинады иукæны, Уырыс æмæ Гуырдзыйы æхсæн æмбалдзинады рæстæджы. 1783-æм азы 24 июлы Гуымы уыд къухфыст акт Гуырдзыстоны Уырысы хъахъæнæны тыхæй. Уыцы цау бацахста сæйраг пълан фарста Кавказ æмæ Фæскавказ æнцон æмæ æнæфыдбалазон иукæнын. Фидарæн ном радта (ус-паддзах) иператрицæ Цытджын Екатеринæ. Дзæуджыхъæуы чырыстон сыгъдæгдзинад æрцыд 1784-æм азы 6 майы.

Бахъахъахъæнæн хаххы æвæрд Мæздæгæй Кавказмæ февзæрын тынг æнææхцондзинад хохæгты хаймæ, уымæн æмæ уый дих кодтата фæндаг, кæцыйыл уыдон истон Гуырдзыстонæй ахстоныбадæгты æмæ цæ хизын кодта уæймæ Эндеримæ æмæ Анапæмæ.

1785 азы феæвзæрд Кавказаг рæнхъы арв-нæрæн, хохæгтæ арæхтæр байдыдтой фыдми бабырстытæ фидармæ. Мæздæгæй Дзæуджыхъæумæ гарнизоны нæ уыдысты амал бахъахъæнын Гуырдзыйы фæндаг фыдми бабырстытæй.

Фидар бынат базонæн уыд нырыккон агъуызттытимæ Хицауады хæдзар, 5-æм скъола-гимназ, Пушкины скверæй, Сæрибары фæзæй æмæ иннæ уынгтæй.

Фидар йæ алфамбылай æмæ йæ цæрджыты нымæц стыр æмæ парахтдæр кодта уæдæй раразмæ уæкæнын хъуыддаг, æмæ уæйкæнын адæмы хонын байдыта.

Дзæуджыхъæуы æддаг хуыз ивын райдыдта, фæзындысты дзы афицерты, мещанты, æлхæнджыты рæсугъд хæдзæрттæ.

1861 азы 31 мартъийы Дзæуджыхъæу райста сахары статус æмæ тагъд рæстæджы сси Терчы облæсты административон центр (1863).

Ам дæр æрбынат кодта къæнцылар, Терчы хъазахъхъаг хæстонады атам. Сахары размæцæуынæн бахуыс 1875 азы йæ кæй ба иуы кодта Ростовимæ æфсæнвæндагимæ.

Алы азты ам Дзæуджыхъæуы цардысты æмæ куыстой Хетæгкаты Къоста, культурæйы архайджытæ, Гæдиаты Секъа, Коцойты Арсен, Тугъанты Махарбег, Вахтангов Евгений. Дзæуджыхъæуы ма уыдысты Уырысы культурæйы стыр архайджытæ Грибоедов, Пушкин, Лермонтов, Толстой, Островский, Чехов, Булгаков, Шаляпин.

1904-æм азы 16 августы скуыста трамвайы фыццаг хахх[2][3].

XX æнусы райдайæны Дзæуджыхъæу у революцион æзмæлынæдты центртæй иу.

Советон период[ивын | Бындур ивын]

Мидхæсты фæстæ цыбыр рæстæгмæ Дзæуджыхъæу уыдис, Терчы облæст æмæ Хъобаны облæсты иу хай чи баиу кодта, уыцы Хохаг Автономон Социалистон Советон Республикæйы сæйраг сахар.

1931-æм азы 2 сентябры сахар райста нæуæг ном — Орджоникидзе, зындгонд революционер Серго Орджоникидзейы кадæн. 1933-æм азы Орджоникидзе сси административон центр Цæгат Ирыстонæн. Сахары уыд лæмбынæг фылдæр индустриалон хайæдтæ, кæцытæ разындысты хъæддых индустриалон базæйæ Цæгат Ирыстонæн æмæ фæтагъд кадрты процесс. 1935 азы 10 ноябры æрцыд бæрæгбонджын гомдзинад Цæгат Ирыстоны драмон театрæн. 1936 - 1941 азмæ сценæйыл æвæрд æрцыд 38 пьесæ, 16 ирон авторы фыстытæй. Сахары сабыр цард хæлд æрцыд хæстæй. Немыц сарæзтой тыхджын группировкæ сахар бацахсынæн.

1942 азы 2 ноябры салдат Пётр Барбашов йæхи буарæй бахкæдта æзнæгты дзоты амбразурæ. Радтой ын Советон Цæдисы Хъæбатыры ном. Хæсты азты 30 мин Дзæуджыхъæуы цæрæджы скадджын сты ордентæ æмæ майдантæй. Сахар радта паддзахадæн 22 Советон Цæдисы Хъæбатыры æмæ 11 инæлары. Уæрæсейы Федерацийы уынафæмæ гæсгæ 2007 азы 8 октябры Дзæуджыхъæуæн радтой «Хæстон намысы сахар»-ы ном.

Хæсты фæстæ уæлдай лæмбынæг кодтой адæмон ахуырадмæ. Ногæй кусын райдыдтой музейтæ, библиотекæтæ, клубтæ. 1980-азты кæронмæ сахары уыд тыхджын индустрион базæ. Размæ цæуын байдыта машинæамайæнад æмæ згъæркусæн индустри, электрон индустри, машинæты цæлцæг, алыхуызон æмæ химион индустри, хъæд æмбырдкæнæн æмæ амайæн индустри.

Цæрджытæ[ивын | Бындур ивын]


Административон дих[ивын | Бындур ивын]

Дзæуджыхъæу дихгонд у цыппар зылдыл:

  1. Ирыстойнаг муниципалон зылд (раздæры Ленины район)
  2. Промышленнон муниципалон зылд
  3. Терчыфалейы муниципалон зылд (раздæры Советон район)
  4. Цæгат-Ныгуылæн муниципалон зылд

Фенддæгтæ[ивын | Бындур ивын]

Уынгтæ[ивын | Бындур ивын]

Сæйраг уац: Дзæуджыхъæуы уынгты номхыгъд

Транспорт[ивын | Бындур ивын]

Æфсымæрон сахартæ[ивын | Бындур ивын]

Спорт[ивын | Бындур ивын]

Дзæуджыхъæуы ис дыууæ футболон клубы — «Алани» æмæ «Автодор».

Къамты галерей[ивын | Бындур ивын]

  • Нарты Сослан

    Нарты Сослан

  • Фашистон æфсад 1942-æм азы кæм æрлæууын кодтой, уыцы ран Дзæуыджыхъæуы æдде

    Фашистон æфсад 1942-æм азы кæм æрлæууын кодтой, уыцы ран Дзæуыджыхъæуы æдде

  • Сергей Кировæн монумент Кировы уынджы

    Сергей Кировæн монумент Кировы уынджы

  • Оперæ æмæ балеты паддзахадон театр

    Оперæ æмæ балеты паддзахадон театр

Фиппаинæгтæ[ивын | Бындур ивын]

  1. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Датæ: 2022-æм азы 1 сентябры. Архив 2022-æм азы 1 сентябры.
  2. ↑ 2,0 2,1 Н. М. Семенов. Владикавказскому трамваю — 100 // Пантограф. 2005 г. №№ 1 (15), 4 (18)[1]
  3. ↑ «3 августа открыто движение электрического трамвая во Владикавказе. Весь доход от продажи билетов, как в этот день, так и в следующий день, 4 августа, будет внесен в пользу чинов действующей армии и флота на Дальнем Востоке и их семейств». // Газет «Кавказ». 1904-æм азы 5 (18) августы [2]
  4. ↑ Владивосток и Владикавказ стали городами-побратимами


Дзæуджыхъæуы герб Ацы уац Дзæуджыхъæуы тыххæй къæртт у, ома æрдæгцæттæ.
Википедийæн баххуыс кæн æмæ ацы уац раст æмæ стырдæр скæн.
Ист æрцыд "https://os.wikipedia.org/w/index.php?title=Дзæуджыхъæу&oldid=538436"-æй