Уæрæсе

**Уæрæсе (Уæрæсейы Федераци)**
**Россия (Российская Федерация)**
Тырыса	Герб
	(байхъус (i))
Фæзынд	862 азы
Æвзаг	уырыссаг
Сæйраг сахар	Мæскуы
Стырдæр сахартæ	Мæскуы, Бетъырбух, Новосибирск, Екатеринбург, Дæллаг Новгород, Хъазан, Самарæ, Омск, Челябинск, Ростов-Доныл
Хицауиуæджы хуыз	Республикæ
Президент; Хицауады сæргълæууæг	Владимир Путин; Михаил Мишустин
Фæзуат	17 125 187 км²
Доны процент	4,22
Цæрджытæ; • Бахыгъд (2021); • Сфыст (2010); • Æнгомад	; ↗147 182 123 ад. ; 142 856 536 ад.; 8,39 ад./км²
ÆМП; • Æдæппæт (2006); • Иу адæймагмæ	дунейы 9-æм; 1,746 трлн. $; 13 210 $
Валютæ	Уæрæсейы сом
Интернет-домен	.ru, .su, .рф
Телефонон код	+7
Сахатон таг	UTC+2 — UTC+12
	↑ «Вариæгты æрхуынды» аз. Нырыккон формæйы Уæрæсе фæзынди 1917 азы, нырыккон номæй хуынд 1991 азæй. ; ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Датæ: 2022-æм азы 1 сентябры. Архив 2022-æм азы 1 сентябры. ; ↑ ЦРУ-йы Дунейы факттыл чиныгмæ гæсгæ ; ↑ IMF report data (april 2007) ; ↑ Кириллон, скусдзæн 2009 азы сæрдæй. ;

Уæрæсе^[1] (уырыс. Россия) кæнæ Уæрæсейы Федераци (уырыс. Российская Федерация) у федералон æрдæгпрезидентон республикæ Евразийы цæгаты. Ныгуылæнæй скæсæнмæ æмарæн у Норвеги, Финлянди, Эстони, Латви, Литва, Польшæ, Белорусси, Украинæ, Абхаз, Гуырдзыстон, Хуссар Ирыстон, Азербайджан, Хъазахстан, Китай, Монголи æмæ Цæгат Корейимæ. Доныл ын ис арæн АИШ-ы штат Аляскæимæ æмæ Японимæ. 17 милуан квадратон километр ахсгæйæ, Уæрæсе у дунейы стырдæр бæстæ. Йæ цæрджыты нымæцмæ гæсгæ та у дунейы фарæстæм. Цæры дзы 142 милуан адæймаджы. Йæ сæйраг æмæ стырдæр сахар у Мæскуы.

Уæрæсе у минералон æмæ энергион ресурсты стырдæр дарæг, нефт æмæ æрдзон газы стырдæр къахджытæй иу.

Цæрджытæ[ивын | Бындур ивын]

Æдæппæтæй цæрджыты нымæц у 141 888,9 мин адæймаджы (1 июны 2008), дунейы цæрджытæй 2,13 %. Уыдонæй 4/5 цæрынц бæстæйы европæйаг хайы (Уралимæ). Адæмæй 73% цæрынц сахарты.

Уæрæсейы цæрынц 180 адæмыхаттæй фылдæр, уыдонæй уырыс сты 81,5% (2002-æм азы сфыстмæ гæсгæ).

Ирæттæй сæ фылдæр хай цæрынц Уæрæсейы (Цæгат Ирыстон æмæ æндæр регионты).

Истори[ивын | Бындур ивын]

Рагон Уырыс (уырыс. Древняя Русь), Киевы Уырыс (862—1242)
Владимиры кънйазад (1157—1389)
Мæскуыйы кънйазад (1246—1389)
Стыр Мæскуыйы кънйазад (1389—1547)
Уырысы паддзахад (1547-æм азы 16 январы — 1721-æм азы 22 октябры)
Уæрæсейы импери (1721-æм азы 22 октябры — 1917-æм азы 1 сентябры)
Уæрæсейы республикæ (1 сентябры — 1917-æм азы 25 октябры (7 ноябры))
Уæрæсейы Советон Федеративон Социалистон Республикæ (сырæзт 25 октябры (7 ноябры) 1917-æм азы, 1922—1991 Советон Цæдисы сконды)
Советон Социалистон Республикæты Цæдис (1922-æм азы 30 декабры — 1991-æм азы 26 декабры)
Уæрæсейы Федераци (1991-æм азы 25 декабры — ныры рæстæг)

Сæйраг сахæртæ[ивын | Бындур ивын]

862—882 — Новгород
882—1243 — Киев
1243—1389 — Владимир
1389—1712 — Мæскуы
1712 21 майы—1728 — Бетъырбух
1728—1732 — Мæскуы
1732—1918 — Бетъырбух (1914-æм азы 18 августæй йæ ном уыд Петроград)
1918-æм азы 12 мартъийæ ныры рæстæгмæ — Мæскуы

Президенттæ[ивын | Бындур ивын]

Борис Ельцин (10 июлы 1991— 5 ноябры 1996)
Виктор Черномырдин (Хæстæ æххæстгæнæг; 5 — 6 ноябры 1996)
Борис Ельцин (6 ноябры 1996— 31 декабры 1999)
Владимир Путин (31 декабры 1999— 7 майы 2008)
Дмитрий Медведев (7 майы 2008— 7 майы 2012)
Владимир Путин (7 майы 2012 — ныры онг)

Æрдз[ивын | Бындур ивын]

Цæдтæ[ивын | Бындур ивын]

Байкал у дунейы арфдæр цад, стырдæр æрдзон æдзæхх донуат. Ладогæйы цад у Европæйы стырдæр æдзæхх цад.

Кæс ноджы[ивын | Бындур ивын]

Уæрæсейы картæ

Уæрæсе

Ног Ладогæйы уынд

Фыдыбæстæйы сæрвæлтау!

Мæскуыйы Кремль

Фиппаинæгтæ[ивын | Бындур ивын]

↑ Æндæр арæх ном ирон æвзаджы у Уырыс.

ВикиКъæбицы мидæг ис ацы темæйыл нывтæ.

Кæс: Russia

Ацы уац Уæрæсейы тыххæй къæртт у, ома æрдæгцæттæ.
Википедийæн баххуыс кæн æмæ ацы уац раст æмæ стырдæр скæн.

[1] «Вариæгты æрхуынды» аз. Нырыккон формæйы Уæрæсе фæзынди 1917 азы, нырыккон номæй хуынд 1991 азæй.

[2021RU-2] Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения(уырыс.) (XLSX). Датæ: 2022-æм азы 1 сентябры. Архив 2022-æм азы 1 сентябры.

[3] ЦРУ-йы Дунейы факттыл чиныгмæ гæсгæ

[4] IMF report data (april 2007)

[5] Кириллон, скусдзæн 2009 азы сæрдæй.

[6] Æндæр арæх ном ирон æвзаджы у Уырыс.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

Уæрæсейы федеративон арæзт
Республикæтæ	Адыгей • Алтай • Башкортостан • Буряти • Дагъистан • Карели • Кæсæг-Балхъар • Коми • Марий Эл • Мæхъхъæл • Мордови • Тæтæрстан • Тыва • Удмурти • Хакаси • Хъалмыхъхъ • Хъæрæсе-Черкес • Хъырым¹ • Цæгат Ирыстон • Цæцæн • Чуваши • Якути
Крайтæ	Алтайы • Денджызгæрон • Камчаткæйы • Краснодары • Красноярсчы • Пермы • Стъараполы • Фæсбайкалы • Хабаровы
Облæстытæ	Амуры • Архангельсчы • Астраханы • Белгороды • Брянсчы • Владимиры • Волгограды • Вологдæйы • Воронежы • Ивановойы • Иркутсчы • Калининграды • Калугæйы • Кемеровойы • Кировы • Костромайы • Курганы • Курсчы • Ленинграды • Липецчы • Магаданы • Мæскуыйы • Мурмансчы • Дæллаг Новгороды • Новгороды • Новосибирсчы • Омсчы • Оренбурджы • Орёлы • Пензæйы • Псковы • Ростовы • Рязаны • Самарæйы • Саратовы • Сахалины • Свердловсчы • Смоленсчы • Тамбовы • Тверы • Томсчы • Тулæйы • Тюмены • Ульяновсчы • Челябинсчы • Ярославлы
Федералон сахартæ	Бетъырбух • Мæскуы • Севастополь¹
Автономон облæст	Дзутты
Автономон зылдтæ	Ненны • Ханты-Мансийы — Югра • Чукоткæйы • Ямал-Ненецты
¹ Дзырддаг территори, Украинæ йæ йæхи хай нымайы

Европæйы бæстæтæ
Бæстæтæ	Австри Азербайджан Албани Андоррæ Беларусь Бельги Болгари Босни æмæ Герцеговинæ Ватикан Венгри Герман Грекъ Гуырдзыстон Дани Ирланди Исланди Испани Итали Кипр Латви Литва Лихтенштейн Люксембург Мальтæ Молдави Монако Нидерландтæ Норвеги Польшæ Португали Румыни Сан-Марино Серби Словаки Словени Сомих Стыр Британи Турк¹ Уæрæсе¹ Украинæ Финлянди Франц Хорвати Хъазахстан¹ Цæгат Македони Черногори Чехи Швейцари Швеци Эстони
Æндæр территоритæ	Абхаз Косово Приднестровье (Днестргæрон) Уæлхох Карабах Хуссар Ирыстон Цæгат Кипр
Дæлбар территоритæ	Акротири æмæ Декели Аланды сакъадæхтæ Гернси Гибралтар Джерси Мэн Фареры сакъадæхтæ Шпицберген Ян-Майен
¹ Йе стырдæр хай Азийы ис.

Азийы бæстæтæ
Бæстæтæ	Азербайджан³ АИЭ Афгъанистан Бангладеш Бахрейн Бруней Бутан Вьетнам Гуырдзыстон³ Израиль Инди Индонези Иордани Ирак Иран Йемен¹ Камбоджæ Катар Кипр³ Китай Гонконг Макао Кувейт Лаос Ливан Малайзи Мальдивтæ Мангол Мысыр¹ Мьянмæ Непал Оман Пакистан Уæрæсе² Сауды Арабб Сингапур Сири (Сам) Скæсæн Тимор Сомих³ Таджикистан Таиланд Турк² Туркменистан Узбекистан Филиппинтæ Шри-Ланка Хуссар Корей Хъазахстан² Хъиргъиз Цæгат Корей Япон
Æндæр территоритæ	Абхаз³ Палестинæ Газæйы Сектор æмæ Цæугæдон Иорданы Ныгуылæн Был Тайван (Китайы Республикæ) Уæлхох Карабах Хуссар Ирыстон³ Цæгат Кипр
¹ Йæ фылдæр хай Африкæйы ис. ² Йæ иу хай Европæйы ис. ³ Европæйаг бæстæйыл йæхи нымайы.