Дагъистан
Уæрæсейы Федерацийы субъект | |||||
Дагъистаны Республикæ | |||||
---|---|---|---|---|---|
уырыс. Республика Дагестан | |||||
|
|||||
42°59′02″ с. ш. 47°30′18″ в. д.HGЯO | |||||
Паддзахад | Уæрæсе | ||||
Сæйраг сахар | Махачкала | ||||
Сæргълæууæг | Сергей Меликов[d] | ||||
Истори æмæ географи | |||||
Бындурæвæрды датæ | 1991 | ||||
Фæзуат |
|
||||
Сахатон таг | MSK (UTC+3) | ||||
Цæрджытæ | |||||
Цæрджытæ | ↗3 209 781[1] ад. (2023) | ||||
Официалон æвзæгтæ | агъулаг, азербайджайнаг, даргинаг, лакаг, лекъаг, ногъайаг, рутулаг, солиаг, табасарайнаг, татаг, уырыссаг, хъуымыхъхъаг, цъахураг, цæцæйнаг | ||||
Цифрон идентификатортæ | |||||
Код ISO 3166-2 | RU-DA | ||||
Телефонон код | 872 | ||||
Автомобилон код | 05 | ||||
|
|||||
Официалон сайт(уырыс.) | |||||
Викикъæбицы медиа |
Дагъистан[2][3] кæнæ Дагъыстан[4] (сол. Дагъистаналъул Республика, агъул. Республика Дагъустан, азерб. Dağıstan Respublikası, хъуым. Дагъыстан Республикасы, лекъ. Республика Дагъустан, лак. Дагъусттаннал Республика) у Уæрæсейы республикæ Цæгат Кавказы, лæууы Цæцæн, Хъалмыхъхъ æмæ Стъараполы крайы ’хсæн, хуссары та æмарæн у Азербайджан æмæ Гуырдзыстонимæ. Дагъистаны сæйраг сахар у Къаспы денджызы былгæрон порт Махачкала. Йæ сæргълæууæг у Владимир Васильев.
Республикæйы фæзуат у 50,3 мин км².
Дагъистан у бирæнацион бæстæ, цæры дзы дыууын адæмыхаттæй фылдæр. Уыдонæй стырдæр сты солиаг адæм — Дагъистаны цæрджытæй се ’ртыккаг хай.
Æвзæгтæ
[ивын | Бындур ивын]...æмæ æндæртæ
Этимологи
[ивын | Бындур ивын]Ном Дагъистан зындгонд у XVII æнусæй æмæ нысан кæны «хохы бæстæ» (тюркаг ныхас дагъ «хох» æмæ ирайнаг фæсæфтуан -стан)[5]. Ныры Дагъистан хохы бæстæ нал у, уый тыххæй æмæ йæ цæгатаг быдыртæ ахсынц йæ фæзуаты 44%.[5].
Географи
[ивын | Бындур ивын]Дагъистан æрбынат кодта Кавказы цæгат-скæсæны, Къаспы денджызы былгæрон. Республикæйы цæгаты сты тыгъд быдыртæ, хуссары та — Кавказы сæйраг рагъ (Стыр хох). Дагъистаны дæргъ цæгатæй хуссармæ у 400 км, скæсæнæй ныгуылæнмæ — 200 км.
Дагъистаны цæгатаг арæн у Стъараполы край æмæ Хъалмыхъхъы республикæимæ. Ныгуылæны республикæйæн ис арæн Цæцæн æмæ Гуырдзыстонимæ, хуссары та — Азербайджаны паддзахадон арæн. Къаспы денджызы фæстæ ис цыппар паддзахады: Хъазахстан, Туркменистан, Иран æмæ Азербайджан. Азербайджанимæ арæн у Уæрæсейы Федерацийы тæккæ хуссардæр ран (41°10' ц. у.).
Гидрографи
[ивын | Бындур ивын]-
Цæугæдон Сулачы гуырæн
-
Ирганайаг донæвæрæн
-
Чиркейаг донæвæрæн
Скæсæнырдыгæй Дагъистаны территори æхсы Къаспы денджызы дон. Республикæйы цæгаты хус бæстыхъæд у æмæ дзы уый тыххæй бирæ цæугæдæттæ нæй[6]. Хохы та дон фылдæр ис.
Республикæйы астæу кæлынц Терк æмæ Сулак. Æдæппæт Дагъистаны и 6255 цæугæдоны, уыдонæй сæдæ сты сæйрагдæр — сæ дæргъ 25 километрæй фылдæр кæмæн у, ахæмтæ. Тыккæ зындгонддæр сты Терк, Сулак, Самур, Рубас[7]. Æппæт цæугæдæттæ дæр хауынц Къаспы денджызы бассейнмæ, фæлæ уыдонæй денджызы æййафынц æрмæстдæр 20.
Самур у Дагъистаны дыккаг ахсджиагдæр цæугæдон, йæ бассейны фæзуат у 7,3 мин км². Самуры гуырæн у Рутулы районы. Къаспы денджызы бакæлæн скæны дельтæ. Цæугæдоны дон-дон сараздзысты æртæ ног электрон станцæйы. Самуры дæттæ пайда хæссынц хъæууон хæдзæрадмæ, уымæй хуссарырдæм цæуы Самур-Дербенты къанау æмæ Самур-Апшероны къанау (уыцы фæстаг цæуы фæсарæнмæ, Азербайджанмæ)[6].
Сулак равзæры æртæ доны — Хъазхъуымыхъхъы Хъойсу, Солыйы Хъойсу æмæ Андийы Хъойсу — кæм баиу вæййынц, уыцы ран. Сулачы бассейны фæзуат у 15,2 мин км². Сулакыл лæууынц гидероэлектростанцæтæ — Чиркейаг ГЭС, Миатлины ГЭС, Гельбахы ГЭС, Чирюрты ГЭС-1 æмæ Чирюрты ГЭС-2.
- Цæдтæ
- Кезенойамы цад (Ботлихы район) нымад у Цæгат Кавказы стырдæр цадыл, йæ фæзуаты стыр хай хауы Цæцæнмæ (Веденойы районмæ)[8]
- Кæд Ак-Гёль стыр цад нæу, уæддæр у зындгонддæр цæдтæй иу, уый тыххæй æмæ у Махачкалайы фенддæгтæй иу. Сахары цæрджытæ тыхсынц, цады æмвæзад кæй ныллагдæр кæны, уый тыххæй.
Рельеф
[ивын | Бындур ивын]Хæхтæ ахсынц республикæйы 25,5 мин км², йæ рæстæмбис бæрзæнд у 960 м денджызы æмвæзадæй. Дагъистаны бæрзонддæр хох у Базардюзю (4466 м).
Истори
[ивын | Бындур ивын]Цæрджытæ
[ивын | Бындур ивын]Демографи
[ивын | Бындур ивын]Цæрджыты нымæц | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
1847[9] | 1897[10] | 1926[11] | 1928[12] | 1931[13] | 1933[14] | 1937[11] |
755 616 | ↘571 154 | ↗787 883 | ↗797 700 | ↗871 100 | ↗949 200 | ↗1 009 884 |
1939[15] | 1940[16] | 1951[17] | 1959[18] | 1961[19] | 1966[20] | 1970[21] |
↗1 023 300 | ↗1 024 000 | ↘835 600 | ↗1 062 472 | ↗1 158 500 | ↗1 305 600 | ↗1 428 540 |
1979[22] | 1987[23] | 1989[24] | 1990[25] | 1991[25] | 1992[25] | 1993[25] |
↗1 627 884 | ↗1 768 000 | ↗1 802 579 | ↗1 820 164 | ↗1 875 345 | ↗1 937 297 | ↗1 990 359 |
1994[25] | 1995[25] | 1996[25] | 1997[25] | 1998[25] | 1999[25] | 2000[25] |
↗2 033 523 | ↗2 200 039 | ↗2 218 427 | ↗2 283 187 | ↗2 332 837 | ↗2 392 292 | ↗2 442 609 |
2001[25] | 2002[26] | 2003[25] | 2004[25] | 2005[25] | 2006[25] | 2007[25] |
↗2 486 002 | ↗2 576 531 | ↗2 581 412 | ↗2 601 980 | ↗2 621 820 | ↗2 640 984 | ↗2 658 630 |
2008[25] | 2009[25] | 2010[27] | 2011[25] | 2012[28] | 2013[29] | 2014[30] |
↗2 687 822 | ↗2 711 679 | ↗2 910 249 | ↗2 914 204 | ↗2 930 449 | ↗2 946 035 | ↗2 963 918 |
2015[31] | 2016[32] | 2017[33] | 2018[34] | 2019[35] | 2020[36] | 2021[37] |
↗2 990 371 | ↗3 015 660 | ↗3 041 900 | ↗3 063 885 | ↗3 086 126 | ↗3 110 858 | ↗3 182 054 |
2022[38] | 2023[1] | |||||
↗3 186 902 | ↗3 209 781 |
Национ сконд
[ивын | Бындур ивын]Дагъистан у Уæрæсейы тæккæ бирæнацион республикæ. Йæ паддзахадон æвзæгтæ сты уырыссаг æмæ Дагъистаны адæмты æппæт æвзæгтæ[39]. Уыцы æвзæгтæй æрмæстдæр 14 ис фыссынад, æндæртæ сты дзургæ æвзæгтæ[40]. Дагъистаны адæмтæй сæ фылдæр дзурынц нахаг-дагъистайнаг къорды æвзæгтыл (75 %), тюркаг къорды æвзæгтыл (20 %) æмæ уырыссагау (5 %).
Адæм | Нымæц, 2002 аз, мин ад.[41] |
Нымæц, 2010 аз мин ад.[42][43] |
---|---|---|
Солиæгтæ ▲ | 758,4 (29,4 %) | 850,01 (29,4 %) |
Даргинæгтæ ▲ | 425,5 (16,5 %) | 490,38 (17,0 %) |
Хъуымыхъхъæгтæ ▲ | 365,8 (14,2 %) | 431,74 (14,9 %) |
Лекъæгтæ ▲ | 336,7 (13,1 %) | 385,24 (13,3 %) |
Лакæгтæ ▲ | 139,7 (5,4 %) | 161,28 (5,6 %) |
Азербайджайнæгтæ▲ | 111,7 (4,3 %) | 130,9 (4,5 %) |
Табасарайнæгтæ ▲ | 110,2 (4,3 %) | 118,9 (4,1 %) |
Уырыссæгтæ ▼ | 120,9 (4,7 %) | 104,02 (3,6 %) |
Цæцæйнæгтæ (аккæйæгтæ[44])▲ | 87,9 (3,4 %) | 93,7 (3,2 %) |
Ногъайæгтæ ▲ | 36,2 (1,4 %) | 40,4 (1,4 %) |
Агъулæгтæ ▲ | 23,3 (0,9 %) | 28,1 (1 %) |
Рутулæгтæ ▲ | 24,3 (0,9 %) | 27,8 (1 %) |
Цъахурæгтæ ▲ | 8,2 | 9,8 |
Сомихæгтæ ▼ | 5,7 | 5,0 |
Тæтæйрæгтæ ▼ | 4,7 | 3,7 |
Дзуттæгтæ ▲ | 1,5 | 1,7 |
Украинæгтæ ▼ | 2,9 | 1,5 |
Татæгтæ ▼ | 1,1 | 0,5 |
Солыйæгты скондмæ нымайынц андиаг-цезаг адæмты дæр[45] æмæ арчийæгтæ.
XX æнусы 20-æм азты агъоммæ Дагъистаны хохы цæрджыты егъау хай хуыдтой лекъ, быдыры цæрæг хъумыхъхъæгты та — Кавказы тæтæр[46][47].
Фыдыбæстæйы Стыр хæсты агъоммæ Дагъистаны цæрджытæ се ’хсæн ныхас кодтой тюркагау (хъумыхъхъагау цæгаты æмæ азербайджайнагау хуссары), рæстæг куы цыдис, æхсæнадæмон æвзаг сси уырыссаг æвзаг, куыд бæстæйы æндæр регионты.
Дин
[ивын | Бындур ивын]Дагъистаны цæрынц Уæрæсейы пысылмæттæй сæ фылдæр хай. Республикæйы цæрджытæй 96% бæрц пысылмон диныл хаст сты (2,9 млн ад.). Дербентмæ пысылмон дин æрбацыдис VII—VIII æнусы, хохмæ та — фæстæдæр[48].
Чырыстон рæстуырнæг еклезийы Сыгъдæг Синоды уынаффæмæ гæсгæ сарæзтæуы Махачкалайы епархи (2012 азы), рахицæн æй кодтой Владикавказ æмæ Аланийы епархийæ.
Цæрæнрæттæ
[ивын | Бындур ивын]- Дæс минæй фылдæр адæм кæм цæрынц, ахæм цæрæнрæттæ
Махачкала, Хасавюрт, Дербент, Каспийск, Буйнакск, Избербаш, Хъызлар, Кизилюрт æмæ æндæртæ.
Административон дих
[ивын | Бындур ивын]Дагъистаны сконды ис 42 районы æмæ дæс сахары зылды[49][50]:
- Агъулы район
- Акушайы район
- Ахвахы район
- Ахтыйы район
- Бабаюрты район
- Бежтайы фадыг
- Ботлихы район
- Буйнаксчы район
- Гергебилы район
- Гумбеты район
- Гунибы район
- Дахадаевы район
- Дербенты район
- Докузпарайы район
- Казбековы район
- Кайтаджы район
- Карабудахкенты район
- Каякенты район
- Кизилюрты район
- Кулийы район
- Кумторкалайы район
- Курахы район
- Лакаг район
- Левашийы район
- Магарамкенты район
- Новолакскоейы район
- Ногъайы район
- Рутулы район
- Сергокалайы район
- Сулейман-Стальскийы район
- Табасараны район
- Тарумовкæйы район
- Тляратæйы район
- Унцукулы район
- Хасавюрты район
- Хивы район
- Хунзахъы район
- Хъызлары район
- Цъумадайы район
- Цъунтъайы район
- Чъародайы район
- Шамилы район
Экономикæ
[ивын | Бындур ивын]Паддзахадон арæзт
[ивын | Бындур ивын]- Республикæ Дагъистаны Паддзахадон советы сæрдар
2003-æм азы агъоммæ республикæйы сæргълæууæг уыдис йæ Паддзахадон советы сæрдар.
- Республикæйы сæргълæууæг
Регионы сæргъы сты Дагъистаны сæргълæууджытæ (раздæр президенттæ), кæцыты нысан кæны Уæрæсейы Федерацийы президент. Сæргълæууджыты номхыгъд:
- Муху Алиев — 2006 20 февралы — 2010 20 февралы;
- Магомедсалам Магомедов — 2010 20 февралы — 2013 28 январы.
- Рамазан Абдулатипов — 2013 28 январы — 2017 3 октябры.
- Владимир Васильев — 2017 3 октябры — нырмæ
Спорт
[ивын | Бындур ивын]Бирæ сты дагъистайнаг спортсменты æнтыстытæ, уæлдайдæр хъæбысæйхæсты[51]. Тынг популярон сси футбол дæр.
Литературæ
[ивын | Бындур ивын]- Ахмедханов К. Э. Путешествие по Дагестану: Практическое руководство. — М.: Физкультура и спорт, 1988. — 272 с. — (По родным просторам).
- История Дагестана с древнейших времён до наших дней. В двух томах. Ред. А. И. Османов. М., Наука, 2004.
- Криштопа, А. Е. Дагестан в ХІІІ — начале XV вв. Очерк политической истории. М., Мамонт; Таус, 2007.
- Карпов, Ю. Ю. Взгляд на горцев. Взгляд с гор. Мировоззренческие аспекты культуры и социальный опыт горцев Дагестана. СПб., Петербургское востоковедение, 2007.
- Дагестан и мусульманский Восток. Сборник статей в честь профессора Амри Рзаевича Шихсаидова. Сост. и отв. ред. А. К. Аликберов, В. О. Бобровников. М., Издательский дом Марджани, 2010
- Муртазалиев Р. А. Конспект флоры Дагестана. — Махачкала, 2009. — Т. 1.
Æддаг æрмæг
[ивын | Бындур ивын]- Дагъистаны сæргълæууæджы сайт Архивгонд æрцыдис 12 майы 2011 азы.
- Туристон информацион центр «Дагестан»
- Адæмон Æмбырды сайт Архивгонд æрцыдис 27 январы 2012 азы.
- Дагъистаны хицæуады сайт Архивгонд æрцыдис 12 майы 2011 азы.
- Дагъистаны минæвæрад Уæрæсейы президенты цур
Фиппаинæгтæ
[ивын | Бындур ивын]- ↑ 1,0 1,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.). Федеральная служба государственной статистики (18 августа 2023). Датæ: 2023-æм азы 23 августы.
- ↑ Дзагуырты Тембол. Географийы терминон дзырдуат уырыссаг æмæ ирон æвзæгтыл. Цæгат Ирыстоны АССР-ы паддзахадон рауагъдад — Орджоникидзе, 1941.
- ↑ Уырыссаг-ирон дзырдуат. Сарæзта йæ Абайты Васо. Дыккаг, срастгонд æмæ баххæстгонд рауагъд. Редактор Исаты М.И, рауагъдад «Советон Энциклопеди». Мæскуы — 1970
- ↑ Ирон æвзаджы æмбарынгæнæн дзырдуат : 4 томæй / Гæбæраты Никъалайы иумæйаг редакцийæ ; Уæрæсейы зонæдты академи ; Дзæуджыхъæуы зонадон центр ; Хуссар Ирыстоны зонад-иртасæн институт. — М. : Наука, 2007. II-æм том, 217-æм ф.
- ↑ 5,0 5,1 Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь / Отв. ред. P. A. Агеева. — М.: Русские словари, 1998. — С. 130. — ISBN 5-89216-029-7.
- ↑ 6,0 6,1 Климат &124; Туризм в Дагестане(недоступная ссылка). Датæ: 2010-æм азы 24 мартъийы. Архив 2017-æм азы 25 сентябры.
- ↑ Республика Дагестан . Архив 2007-æм азы 28 апрелы.
- ↑ Берг Л.С. Рыбы пресных вод СССР и сопредельных стран. — М.—Л., 1948. — Т. 1. — С. 254. — 466 с.
- ↑ ДИНАМИКА ЧИСЛЕННОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ГОРОДОВ ДАГЕСТАНА В 1946–60 ГГ
- ↑ Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года . Датæ: 2013-æм азы 26 октябры. Архив 2015-æм азы 11 июны.
- ↑ 11,0 11,1 Всесоюзная перепись населения 1937 года: Общие итоги. Сборник документов и материалов / Сост. В.Б.Жиромская, Ю.А.Поляков. — М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2007. — 320 с.; ISBN 5-8243-0337-1.
- ↑ Статистический справочник СССР за 1928 г.
- ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР : [Районы и города СССР на 1931 год] . — Москва: Власть советов, 1931. — XXX, 311 с.
- ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР. На 15 июля 1934 года.
- ↑ ДИНАМИКА ЧИСЛЕННОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ГОРОДОВ ДАГЕСТАНА В 1946–60 ГГ
- ↑ ДИНАМИКА ЧИСЛЕННОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ГОРОДОВ ДАГЕСТАНА В 1946–60 ГГ
- ↑ ДИНАМИКА ЧИСЛЕННОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ГОРОДОВ ДАГЕСТАНА В 1946–60 ГГ
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР . Датæ: 2013-æм азы 10 октябры. Архив 2013-æм азы 19 октябры.
- ↑ ДИНАМИКА ЧИСЛЕННОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ГОРОДОВ ДАГЕСТАНА В 1946–60 ГГ
- ↑ ДИНАМИКА ЧИСЛЕННОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ГОРОДОВ ДАГЕСТАНА В 1946–60 ГГ
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям . Датæ: 2013-æм азы 14 октябры. Архив 2013-æм азы 19 октябры.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность наличного населения РСФСР, автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек .
- ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник : [арх. 28 июны 2016] / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу . Архив 2011-æм азы 10 октябры.
- ↑ 25,00 25,01 25,02 25,03 25,04 25,05 25,06 25,07 25,08 25,09 25,10 25,11 25,12 25,13 25,14 25,15 25,16 25,17 25,18 25,19 Численность постоянного населения на 1 января (человек) 1990-2013 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более . Архив 2012-æм азы 3 февралы.
- ↑ Перепись населения 2010. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений . Федеральная служба государственной статистики. Датæ: 2013-æм азы 7 декабры. Архив 2013-æм азы 28 апрелы.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года . Датæ: 2014-æм азы 31 майы. Архив 2014-æм азы 31 майы.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) . Датæ: 2013-æм азы 16 ноябры. Архив 2013-æм азы 16 ноябры.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года . Датæ: 2014-æм азы 2 августы. Архив 2014-æм азы 2 августы.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года . Датæ: 2015-æм азы 6 августы. Архив 2015-æм азы 6 августы.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
- ↑ 2017-æм азы 1 январы Уæрæсейы Федерацийы цæрджыты нымæц (31 июлы 2017). Датæ: 2017-æм азы 31 июлы. Архив 2017-æм азы 31 июлы.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года . Датæ: 2018-æм азы 25 июлы. Архив 2018-æм азы 26 июлы.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года . Датæ: 2019-æм азы 31 июлы.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года . Датæ: 2020-æм азы 17 октябры. Архив 2020-æм азы 17 октябры.
- ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Датæ: 2022-æм азы 1 сентябры. Архив 2022-æм азы 1 сентябры.
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2022 г. и в среднем за 2021 г. и компоненты её изменения. Федеральная служба государственной статистики . Датæ: 2022-æм азы 26 апрелы.
- ↑ Глава 1, Статья 11 // Конституция Республики Дагестан (2003 г.)
- ↑ Оф. сайт ДГПУ. Языки моего Дагестана . Архив 2013-æм азы 21 сентябры.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года(недоступная ссылка). Датæ: 2019-æм азы 15 октябры. Архив 2004-æм азы 6 ноябры.
- ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам.: см.
- ↑ [https://bigenc.ru/ethnology/text/2802572 Аккинцы] // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017. Оценочная численность аккинцев в 93 тыс. в 2010 году в БРЭ совпадает с численностью чеченцев в Дагестане по переписи 2010 года
- ↑ Samizdat materials. — 2010. — С. 114.
- ↑ ЛЕЗГИНЫ — Большая советская энциклопедия, БСЭ — Энциклопедические словари — Slovar.cc
- ↑ Т. А. Титова. Лезгинская семья на рубеже XIX—XX веков. — Казанский государственный университет. — Хъаз.: Новое знание, 1999. — С. 4. — 53 с.
- ↑ Вучетич Н. «Четыре месяца в Дагестане». «Кавказ», № 72. Тифлис, 1864.
- ↑ Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 N6 о статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан
- ↑ Администрации городов и районов . Архив 2007-æм азы 4 апрелы.
- ↑ Правительство РД — Спорт