Дзæуджыхъæу: различия между версиями

Сæрибар энциклопеди Википедийы æрмæг.
Интерактивная навигация по истории
← Зæронддæр ивдФæстæдæр ивд →
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
Добавлено содержимое
Метки: мобилон архайæнæй конд ивд мобилон архайæнæй конд ивд
Нет описания правки
Рæнхъ 55: Рæнхъ 55:
|Сайты æвзаг =
|Сайты æвзаг =
}}
}}
'''Дзæуджыхъæу''', [[дыгурон диалект|дыгур.]] '''Дзæуæгигъæу''' ({{lang-ru|Владикавказ}}; {{lang-inh|Буро}}) у [[Цæгат Ирыстон]]ы сæйраг [[сахар]]. Цæрынц дзы 307 мин адæймагæй фылдæр (республикæйы цæрджытæй се ’мбис).
'''Дзæуджыхъæу''', [[дыгурон диалект|дыгур.]] '''Дзæуæгигъæу''' ({{lang-ru|Владикавказ}}) у [[Цæгат Ирыстон]]ы сæйраг [[сахар]]. Цæрынц дзы 307 мин адæймагæй фылдæр (республикæйы цæрджытæй се ’мбис).


Сахары бынæттон хиуынаффæйады администрацийы сæргълæууæг у [[Милдзыхты Вячеслав]].
Сахары бынæттон хиуынаффæйады администрацийы сæргълæууæг у [[Милдзыхты Вячеслав]].


== Ном ==
== Ном ==
[[уырыссаг æвзаг|Уырыссагау]] Дзæуджыхъæу у ''Владикавказ'', ома «Кавказы хицауиуæггæнæг сахар».
[[Уырыссаг æвзаг|Уырыссагау]] Дзæуджыхъæу у ''Владикавказ'', ома «Кавказы хицауиуæггæнæг сахар».


[[Ирон æвзаг|Ирон]] ном йæн сæвæрдтой [[Быгъуылты Дзæуыг|Быгъуылты Дзæуыгæй]] номæн, таурæгъмæ гæсгæ уый у Дзæуджыхъæуы бындурæвæрæг.
[[Ирон æвзаг|Ирон]] ном йæн сæвæрдтой [[Быгъуылты Дзæуыг|Быгъуылты Дзæуыгæй]] номæн, таурæгъмæ гæсгæ уый у Дзæуджыхъæуы бындурæвæрæг.


Советон рæстæджы, 1931-1944 æмæ 1954-1990 азты, уырыссаг æмæ ирон æвзаджы сахар хуындис '''Орджоникидзе'''. 1944-1954 азты сахары ном уыдис Дзæуджыхъæу (уырыссагау дæр — {{lang-ru|Дзауджикау}}). 1990-æм азы 20 июлы, «Цæгат Ирыстоны АССР-ы Паддзахадон суверенитеты тыххæй деклараци»-мæ гæсгæ горатæн раздæхтой йæ раздæры нæмттæ: '''Дзæуджыхъæу''' иронау æмæ '''Владикавказ''' уырыссагау.
Советон рæстæджы, 1931-1944 æмæ 1954-1990 азты, уырыссаг æмæ ирон æвзаджы сахар хуындис '''Орджоникидзе'''. 1944-1954 азты сахары ном уыдис Дзæуджыхъæу (уырыссагау дæр — {{lang-ru|Дзауджикау}}). 1990-æм азы 20 июлы, «Цæгат Ирыстоны АССР-ы Паддзахадон суверенитеты тыххæй деклараци»-мæ гæсгæ горатæн раздæхтой йæ раздæры нæмттæ: '''Дзæуджыхъæу''' иронау æмæ '''Владикавказ''' уырыссагау.

Дзæуджыхъæуы [[мæхъхъæлон æвзаг|мæхъхъæлон]] ном у ''Буро''.


== Истори ==
== Истори ==
Уырыссаг фидар ''Владикавказ'' бындурæвæрæд æрцыд [[1784-æм аз]]ы ирон хъæу Дзæуджыхъæуы фарс (æндæр верситæм гæсгæ [[Мæхъхъæлон адæм|мæхъхъæлон]] хъæу Зауры фарс), куыд фидар [[Арвыком]]ы мидæгмæ. Сахары статус радтой [[1861-æм аз]]ы. [[1903-æм аз]]мæ уый ахста 740 [[дæсæтин]]ы фæзуат, уыдис дзы 103 уынджы, цæрджыты нымæц уыд 53 минæй фылдæр<ref name="tram">Н. М. Семенов. Владикавказскому трамваю — 100 // Пантограф. 2005 г. №№ 1 (15), 4 (18)[http://laser09.narod.ru/Semenov_Vlad_100let.htm]</ref>.
Уырыссаг фидар ''Владикавказ'' бындурæвæрæд æрцыд [[1784-æм аз]]ы [[Мæхъхъæлон адæм|мæхъхъæлон]] хъæу [[:ru:Заур|Зауры]] фарс, куыд фидар [[Арвыком]]ы мидæгмæ{{sfn|Бутковъ|1869|с=131, 165 {{Цитатæ|«Весной 1784 года, для сообщенія Грузіи съ Моздокомъ, основана у входа въ Кавказскіе горы, въ урочищѣ Заурѣ, Владикавкаская крепость, оттуда по пути къ Моздоку, редуты: Потемкинскій при рѣкѣ Терекѣ, Кумбелейскій при рѣкѣ Кумбелей, Григоріополискій въ Малой Кабардѣ. […] Прежде всего, для связи кавказской линіи с Грузіею, въ 1784 году построена отрядомъ войскъ крѣпость Владикавказъ у Терека, при входѣ в ущелье Кавказскихъ горъ, при ингушевской деревнѣ Заурѣ и названа Владикавказомъ.»}}}}<ref>{{harvnb|Терскія вѣдомости|1911}} {{Цитатæ|«Сегодня мы празднуемъ 50-летіе города Владикавказа. Раньше, на томъ мѣстѣ, гдѣ нынѣ расположенъ г. Владикавказъ, существовалъ '''ингушскій аулъ Зауръ''', но въ 1784 г., по распоряженію князя Потемкина, на мѣстѣ, гдѣ существовалъ этотъ аулъ, для охраненія Военно-Грузинской дороги, служившей единственнымъ удобнымъ путемъ для соединенія съ Закавказьемъ, была устроена крѣпость Владикавказъ, а въ 1785 г. по указу Императрицы Екатерины II, отъ 9 мая, въ крѣпости была выстроена первая православная церковь. Какъ только была устроена эта крѣпость, часть осетинской народности спустилась съ горъ и поселилась у стѣнъ этой крѣпости, подъ защитою мѣстныхъ войскъ. Образовавшійся осетинскій аулъ сталъ называться „Капкай“, что въ переводѣ на русскій языкъ означаетъ „Горные ворота“.»}}</ref>{{sfn|Раковичъ|1911 (1990)|с=3 {{Цитатæ|«[…] на том месте, где стояло селение Зауръ, была воздвигнута русскими сильная Владикавказская крепость […] В некоторых печатных источниках говорится, что Владикавказская крепость была построена на месте осетинского селения Капъ-Кой. Это не так. Правый берег Терека принадлежал, какъ это мы видили ингушамъ и кистамъ; не могли осетины на чужой земле враждебных имъ племен иметь свой аулъ; наконец своим наименованіем Владикавказа Дзауджи-Кау, осетины подтверждаютъ это мненіе, так как Дзауагъ — есть имя собственное Зауръ, а Кау — значитъ селеніе; иначе — селеніе Заура.»}}}}{{sfn|Ильин|1928|с=6 {{Цитатæ|«Одно из таких укреплений, замыкавшее вход в теснину Терека, было построено в 1784 году и названо Владикавказом (то есть начало владычества над Кавказом). Некоторые полагают, что до постройки этого укрепления здесь было осетинское селение Капкай, но доказательств этому нет. […] Очевидно, правдоподобнее мнение, что здесь было ингушское селение Заур. Ингуши живут в этом районе с незапамятных времен. Осетины называют Владикавказ Дзауджикау, что означает „селение Дзау“ или „Заура“.»}}}}. Сахары статус радтой [[1861-æм аз]]ы. [[1903-æм аз]]мæ уый ахста 740 [[дæсæтин]]ы фæзуат, уыдис дзы 103 уынджы, цæрджыты нымæц уыд 53 минæй фылдæр<ref name="tram">Н. М. Семенов. Владикавказскому трамваю — 100 // Пантограф. 2005 г. №№ 1 (15), 4 (18)[http://laser09.narod.ru/Semenov_Vlad_100let.htm]</ref>.


Дзæуджыхъæуы фидары бындурдзинады иукæны, [[Уæрæсе|Уырыс]] æмæ [[Гуырдзыстон|Гуырдзыйы]] æхсæн æмбалдзинады рæстæджы. [[1783-æм аз]]ы 24 июлы [[Гуым]]ы уыд къухфыст акт Гуырдзыстоны Уырысы хъахъæнæны тыхæй. Уыцы цау бацахста сæйраг пълан фарста Кавказ æмæ Фæскавказ æнцон æмæ æнæфыдбалазон иукæнын. Фидарæн ном радта (ус-паддзах) иператрицæ Цытджын Екатеринæ. Дзæуджыхъæуы чырыстон сыгъдæгдзинад æрцыд [[1784-æм аз]]ы 6 майы.
Дзæуджыхъæуы фидары бындурдзинады иукæны, [[Уæрæсе|Уырыс]] æмæ [[Гуырдзыстон|Гуырдзыйы]] æхсæн æмбалдзинады рæстæджы. [[1783-æм аз]]ы 24 июлы [[Гуым]]ы уыд къухфыст акт Гуырдзыстоны Уырысы хъахъæнæны тыхæй. Уыцы цау бацахста сæйраг пълан фарста Кавказ æмæ Фæскавказ æнцон æмæ æнæфыдбалазон иукæнын. Фидарæн ном радта (ус-паддзах) иператрицæ Цытджын Екатеринæ. Дзæуджыхъæуы чырыстон сыгъдæгдзинад æрцыд [[1784-æм аз]]ы 6 майы.
Рæнхъ 145: Рæнхъ 147:
== Фиппаинæгтæ ==
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{фиппаинæгтæ}}

== Литературæ ==
* {{публикация|книга
|автор = [[Бутков, Пётр Григорьевич|Бутковъ П. Г.]]
|ссылка = http://elib.shpl.ru/ru/nodes/16569-ch-2-1869#mode/inspect/page/5/zoom/4
|заглавие = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год. Часть вторая
| оригинал = Матеріалы для новой истории, съ 1722 по 1803 годъ
|язык = ru-old
|ответственный = Напечатано по распоряженію Императорской академіи наукъ; Непремѣнный секретарь академикъ К. Веселовскій
|место = {{abbr|СПб.|Санкт-Петербург}}
|издательство = Типография Императорской академии наук
|год = 1869
|страниц = 602
|ref = Бутковъ
}}
* {{публикация|статья
| автор =
| ссылка = https://ghalghay.com/2020/04/20/zaur/
| заглавие = Торжество празднования 50-летия основания г. Владикавказа
| оригинал = Торжество празднованія 50-летия основанія г. Владикавказа
| язык = ru-old
| ответственный =
| автор издания =
| издание = [[Терские ведомости|Терскія вѣдомости]]
| тип =
| место = Владикавказъ
| издательство =
| год = 1911
| месяц = 04
| число = 05
| том =
| выпуск =
| номер = 75
| страницы =
| isbn =
| issn =
| doi =
| bibcode =
| arxiv =
| pmid =
| jstor =
| ref = Терскія вѣдомости
| archiveurl =
| archivedate =
}}
* {{публикация|книга
| автор = [[Ракович, Дмитрий Васильевич|Раковичъ Д. В.]]
| ссылка = https://dzurdzuki.com/download/rakovich-d-v-proshloe-vladikavkaza-1911/
| заглавие = Прошлое Владикавказа. Краткая историческая справка ко дню пятидесятилетнего юбилея города. 1861 г.
| оригинал = Прошлое Владикавказа. Краткая историческая справка ко дню пятидесятилѣтняго юбилея города. 1861 г
| nodot =
| язык = ru
| ответственный =
| место = Владикавказъ (Грозный)
| издательство = Электропеч. Р. Сегаль и С-вья (Тип. изд. «Грозн. Рабочий»)
| год = 1911 (1990)
| месяц = 12
| число = 11
| издание = 3-е
| том =
| страницы = 1—28
| страниц = 28
| isbn =
| doi =
| ref = Раковичъ
}}
* {{публикация|книга
| автор = Ильин Л.
| ссылка = https://disk.yandex.ru/i/GkO2WwV4hR7it
| заглавие = Военно-Грузинская, Военно-осетинская дороги, Ингушетия, Северная Осетия: Путеводитель-Справочник
| nodot =
| язык = ru
| ответственный = Под ред. В. П. Пожидаевы
| место = Владикавказ
| издательство = Типо-Фото-Цинкография из-ва „Раетдзинад“
| год = 1928
| издание =
| том =
| страницы = 1—93
| страниц = 93
| isbn =
| doi =
| ref = Ильин
}}


{{къæртт-Дзæуджыхъæу}}
{{къæртт-Дзæуджыхъæу}}

Фæлтæр 21:26, 19 июны 2023

Сахар
Дзæуджыхъæу
дыгур. Дзæуæгигъæу
уырыс. Владикавказ
Герб
Герб
43°01′00″ с. ш. 44°39′00″ в. д.HGЯO
Паддзахад Уæрæсе Уæрæсе
Федерацийы субъект Цæгат Ирыстон
Сахары зылд Дзæуджыхъæу
Мидæг дих 4 муниципалон зылды
Истори æмæ географи
Бындурæвæрд 1784
Раздæры нæмттæ 1931 азы агъоммæ — Владикавказ
1944 азы агъоммæ — Орджоникидзе
1954 азы агъоммæ — Дзауджикау
1990 азы агъоммæ — Орджоникидзе
Сахар кæдæй 1860
Фæзуат 291 км²
Центры бæрзæнд 700 м
Сахатон таг UTC+3:00
Цæрджытæ
Цæрджытæ ↘292 886[1] адæймаджы (2023)
Национ сконд ирæттæ, уырыссæгтæ, сомихæгтæ æмæ ин.
Цифрон идентификатортæ
Телефонон код +7 8672
Посты индекстæ 362000
Автомобилон код 15
vladikavkaz-osetia.ru​(уырыс.)
Дзæуджыхъæу (Уæрæсе)
Дзæуджыхъæу (Цæгат Ирыстон)
Дзæуджыхъæу (Дзæуджыхъæу)
ВикиКъæбицы логотип Викикъæбицы медиа

Дзæуджыхъæу, дыгур. Дзæуæгигъæу (уырыс. Владикавказ) у Цæгат Ирыстоны сæйраг сахар. Цæрынц дзы 307 мин адæймагæй фылдæр (республикæйы цæрджытæй се ’мбис).

Сахары бынæттон хиуынаффæйады администрацийы сæргълæууæг у Милдзыхты Вячеслав.

Ном

Уырыссагау Дзæуджыхъæу у Владикавказ, ома «Кавказы хицауиуæггæнæг сахар».

Ирон ном йæн сæвæрдтой Быгъуылты Дзæуыгæй номæн, таурæгъмæ гæсгæ уый у Дзæуджыхъæуы бындурæвæрæг.

Советон рæстæджы, 1931-1944 æмæ 1954-1990 азты, уырыссаг æмæ ирон æвзаджы сахар хуындис Орджоникидзе. 1944-1954 азты сахары ном уыдис Дзæуджыхъæу (уырыссагау дæр — уырыс. Дзауджикау). 1990-æм азы 20 июлы, «Цæгат Ирыстоны АССР-ы Паддзахадон суверенитеты тыххæй деклараци»-мæ гæсгæ горатæн раздæхтой йæ раздæры нæмттæ: Дзæуджыхъæу иронау æмæ Владикавказ уырыссагау.

Дзæуджыхъæуы мæхъхъæлон ном у Буро.

Истори

Уырыссаг фидар Владикавказ бындурæвæрæд æрцыд 1784-æм азы ирон хъæу Дзæуджыхъæуы фарс (æндæр верситæм гæсгæ мæхъхъæлон хъæу Зауры фарс), куыд фидар Арвыкомы мидæгмæ. Сахары статус радтой 1861-æм азы. 1903-æм азмæ уый ахста 740 дæсæтины фæзуат, уыдис дзы 103 уынджы, цæрджыты нымæц уыд 53 минæй фылдæр[2].

Дзæуджыхъæуы фидары бындурдзинады иукæны, Уырыс æмæ Гуырдзыйы æхсæн æмбалдзинады рæстæджы. 1783-æм азы 24 июлы Гуымы уыд къухфыст акт Гуырдзыстоны Уырысы хъахъæнæны тыхæй. Уыцы цау бацахста сæйраг пълан фарста Кавказ æмæ Фæскавказ æнцон æмæ æнæфыдбалазон иукæнын. Фидарæн ном радта (ус-паддзах) иператрицæ Цытджын Екатеринæ. Дзæуджыхъæуы чырыстон сыгъдæгдзинад æрцыд 1784-æм азы 6 майы.

Бахъахъахъæнæн хаххы æвæрд Мæздæгæй Кавказмæ февзæрын тынг æнææхцондзинад хохæгты хаймæ, уымæн æмæ уый дих кодтата фæндаг, кæцыйыл уыдон истон Гуырдзыстонæй ахстоныбадæгты æмæ цæ хизын кодта уæймæ Эндеримæ æмæ Анапæмæ.

1785 азы феæвзæрд Кавказаг рæнхъы арв-нæрæн, хохæгтæ арæхтæр байдыдтой фыдми бабырстытæ фидармæ. Мæздæгæй Дзæуджыхъæумæ гарнизоны нæ уыдысты амал бахъахъæнын Гуырдзыйы фæндаг фыдми бабырстытæй.

Фидар бынат базонæн уыд нырыккон агъуызттытимæ Хицауады хæдзар, 5-æм скъола-гимназ, Пушкины скверæй, Сæрибары фæзæй æмæ иннæ уынгтæй.

Фидар йæ алфамбылай æмæ йæ цæрджыты нымæц стыр æмæ парахтдæр кодта уæдæй раразмæ уæкæнын хъуыддаг, æмæ уæйкæнын адæмы хонын байдыта.

Дзæуджыхъæуы æддаг хуыз ивын райдыдта, фæзындысты дзы афицерты, мещанты, æлхæнджыты рæсугъд хæдзæрттæ.

1861 азы 31 мартъийы Дзæуджыхъæу райста сахары статус æмæ тагъд рæстæджы сси Терчы облæсты административон центр (1863).

Ам дæр æрбынат кодта къæнцылар, Терчы хъазахъхъаг хæстонады атам. Сахары размæцæуынæн бахуыс 1875 азы йæ кæй ба иуы кодта Ростовимæ æфсæнвæндагимæ.

Алы азты ам Дзæуджыхъæуы цардысты æмæ куыстой Хетæгкаты Къоста, культурæйы архайджытæ, Гæдиаты Секъа, Коцойты Арсен, Тугъанты Махарбег, Вахтангов Евгений. Дзæуджыхъæуы ма уыдысты Уырысы культурæйы стыр архайджытæ Грибоедов, Пушкин, Лермонтов, Толстой, Островский, Чехов, Булгаков, Шаляпин.

1904-æм азы 16 августы скуыста трамвайы фыццаг хахх[2][3].

XX æнусы райдайæны Дзæуджыхъæу у революцион æзмæлынæдты центртæй иу.

Советон период

Мидхæсты фæстæ цыбыр рæстæгмæ Дзæуджыхъæу уыдис, Терчы облæст æмæ Хъобаны облæсты иу хай чи баиу кодта, уыцы Хохаг Автономон Социалистон Советон Республикæйы сæйраг сахар.

1931-æм азы 2 сентябры сахар райста нæуæг ном — Орджоникидзе, зындгонд революционер Серго Орджоникидзейы кадæн. 1933-æм азы Орджоникидзе сси административон центр Цæгат Ирыстонæн. Сахары уыд лæмбынæг фылдæр индустриалон хайæдтæ, кæцытæ разындысты хъæддых индустриалон базæйæ Цæгат Ирыстонæн æмæ фæтагъд кадрты процесс. 1935 азы 10 ноябры æрцыд бæрæгбонджын гомдзинад Цæгат Ирыстоны драмон театрæн. 1936 - 1941 азмæ сценæйыл æвæрд æрцыд 38 пьесæ, 16 ирон авторы фыстытæй. Сахары сабыр цард хæлд æрцыд хæстæй. Немыц сарæзтой тыхджын группировкæ сахар бацахсынæн.

1942 азы 2 ноябры салдат Пётр Барбашов йæхи буарæй бахкæдта æзнæгты дзоты амбразурæ. Радтой ын Советон Цæдисы Хъæбатыры ном. Хæсты азты 30 мин Дзæуджыхъæуы цæрæджы скадджын сты ордентæ æмæ майдантæй. Сахар радта паддзахадæн 22 Советон Цæдисы Хъæбатыры æмæ 11 инæлары. Уæрæсейы Федерацийы уынафæмæ гæсгæ 2007 азы 8 октябры Дзæуджыхъæуæн радтой «Хæстон намысы сахар»-ы ном.

Хæсты фæстæ уæлдай лæмбынæг кодтой адæмон ахуырадмæ. Ногæй кусын райдыдтой музейтæ, библиотекæтæ, клубтæ. 1980-азты кæронмæ сахары уыд тыхджын индустрион базæ. Размæ цæуын байдыта машинæамайæнад æмæ згъæркусæн индустри, электрон индустри, машинæты цæлцæг, алыхуызон æмæ химион индустри, хъæд æмбырдкæнæн æмæ амайæн индустри.

Цæрджытæ


Административон дих

Дзæуджыхъæу дихгонд у цыппар зылдыл:

  1. Ирыстойнаг муниципалон зылд (раздæры Ленины район)
  2. Промышленнон муниципалон зылд
  3. Терчыфалейы муниципалон зылд (раздæры Советон район)
  4. Цæгат-Ныгуылæн муниципалон зылд

Фенддæгтæ

Уынгтæ

Сæйраг уац: Дзæуджыхъæуы уынгты номхыгъд

Транспорт

Æфсымæрон сахартæ

Спорт

Дзæуджыхъæуы ис дыууæ футболон клубы — «Алани» æмæ «Автодор».

Къамты галерей

  • Нарты Сослан
    Нарты Сослан
  • Фашистон æфсад 1942-æм азы кæм æрлæууын кодтой, уыцы ран Дзæуыджыхъæуы æдде
    Фашистон æфсад 1942-æм азы кæм æрлæууын кодтой, уыцы ран Дзæуыджыхъæуы æдде
  • Сергей Кировæн монумент Кировы уынджы
    Сергей Кировæн монумент Кировы уынджы
  • Оперæ æмæ балеты паддзахадон театр
    Оперæ æмæ балеты паддзахадон театр

Фиппаинæгтæ

  1. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.). Федеральная служба государственной статистики (18 августы 2023). Датæ: 2023-æм азы 23 августы.
  2. ↑ 2,0 2,1 Н. М. Семенов. Владикавказскому трамваю — 100 // Пантограф. 2005 г. №№ 1 (15), 4 (18)[1]
  3. ↑ «3 августа открыто движение электрического трамвая во Владикавказе. Весь доход от продажи билетов, как в этот день, так и в следующий день, 4 августа, будет внесен в пользу чинов действующей армии и флота на Дальнем Востоке и их семейств». // Газет «Кавказ». 1904-æм азы 5 (18) августы [2]
  4. ↑ Владивосток и Владикавказ стали городами-побратимами


Дзæуджыхъæуы герб Ацы уац Дзæуджыхъæуы тыххæй къæртт у, ома æрдæгцæттæ.
Википедийæн баххуыс кæн æмæ ацы уац раст æмæ стырдæр скæн.
Ист æрцыд "https://os.wikipedia.org/w/index.php?title=Дзæуджыхъæу&oldid=539349"-æй