Абазаг адæм

Абазæгтæ
Абазæгтæ
Ахæлиу æмæ нымæц
	Æдæппæт: 150 000
	Уæрæсе: 56 341 (2010) Хъæрæсе-Черкес: 43 919 (2010) Абазайы район: 20 808 (2010); Черкесск: 15 505 (2010); Адыге-Хаблы район: 5827 (2010); Чысыл Хъæрæсейы район: 3373 (2010); Усть-Джегутайы район: 2252 (2010); ; Стъараполы край: 6646 (2010); Ханты-Мансийы автономон зылд: 422 (2010); Кæсæг-Балхъар: 418 (2010); Мæскуы: 318 (2010); Краснодары край: 279 (2010); Ямал-Ненецты автономон зылд: 236 (2010); Мæскуыйы облæст: 139 (2010); Ростовы облæст: 112 (2010); ; Турк: 100000 – 200000; Абхаз: 355 (2011); Украинæ: 128 (2001);
Иумæйаг информаци
Æвзаг	абазаг
Дин	пысылмон дин
Этникон дæлкъордтæ	тапантæ
	Викикъæбицы медиа

Абазаг адæм, абазæгтæ^[6] (абаз. абаза) — Кавказы автохтонон адæмтæй иу, хауы абхазаг-адыгаг адæмтæм. Сæ цæрæнтæ фылдæр сты Хъæрæсе-Черкесы Республикæйы. Нымад сты европеоидон расæйы понтиаг дæлтипыл.

Иумæйаг бæрæггæнæнтæ

Ныры дуджы цæрынц Уæрæсейы Федерацийы, æппæты тыгуырдæрæй Хъæрæсе-Черкесы 13 хъæуы^[7]. Уымæй уæлдай ма цалдæр диаспорæйы ис Хæстæг Скæсæны.

Этнонимон ном абаза (абазгтæ), стæй ацы этникон къордмæ хауæг знæмты кой цæуы антикон авторты сфæлдыстады суанг нæ дуджы агъоммæ V-æм æнусæй. Зæгъæм, рагбердзенаг историк Геродот (V-æм æнус нæ д.а.) йæ рагдунейы картæйы Сау денджызы былгæрæттыл цæрæг знæмты астæу, коракстæ æмæ колхтимæ бацамыдта абасгты знæм дæр. Абазаг æвзаг иртасæг Генко А.Н. уый фæдыл фыста:

Термин абаза тынг рагон равзæргæ у, æмæ иумæйаг нысаниуæг хæссы æвзаг æмæ культурæ баиугæнæг фæрæзау…
Генко А.Н.

Нырыккон абазæгтæн сæ историон ратæдзæн у ныры Абхазы территори^[8]. Уыимæ лингвистикон æгъдауæй дæр абазæгтæ тæккæ хæстæгдæр сты абхазæгтæм, фæлæ дзæвгар у сæ адыгаг хайбавæрд дæр, кæсгæтты æндæвдады фæстиуæгæн. Уымæ гæсгæ сæ культурæйы абхазаг элементтæ адыгæгтæй дзæвгар къаддæр сты. Абазæгтæ сæ динмæ гæсгæ пысылмæттæ — сунниттæ сты.

Уæрæсейы федерацийы кусы абазаг-абхазаг этносы райрæзты æхсæнадæмон иугонд^[9], йæ централон офис Бетъырбухы; Черкесск стæй Сухумы хайæдтимæ. Организацийы президент — Экзеков Мусса Хабалы фырт — амалгæнæг, меценат, æхсæнадон архайæг.

Нымæц

Абазæгты нымæц районтæм гæсгæ 2010-æм азы афысты:

Хъæрæсе-Черкесы хай сахарты æмæ хъæуты
Административон иуæг	абазæгты %
Абазайы район	86,8 %
Адыге-Хаблы район	29,8 %
Черкесскы сахары зылд	8,2 %
Чысыл Хъæрæсейы район	7,8 %
Усть-Джегутайы район	4,5 %
Ногъайы район	1,7 %
Хабезы район	1,2 %

Абазæгты нымæц цæрæнрæтты 2010-æм азы Æппæтуæрæсеон афысты бæрæггæнæнтæм гæсгæ^[10]:

Хъæрæсе-Черкес

сахар Черкесск 10 505
хъæу Псыж 6717
хъæу Сырх Скæсæн 3142
сахар Усть-Джегута 2254
хъæу Кубинæ 2789
хъæу Инжич-Чукун 2468
хъæу Эльбурган 2230
хъæу Старо-Кувинск 1194
хъæу Апсуа 890
хъæу Кара-Паго 648
хъæу Абаза-Хабль 559

хъæу Мало-Абазинск 530
хъæу Тапанта 484
хъæу Ново-Кувинск 422
хъæу Койдан 372
хъæу Адыге-Хабль 346
хутæр Грушка 181
посёлок Эркин-Шахар 175
сахар Карачаевск 144
хъæу Эрсакон 150
хъæу Хабез 122
хъæу Первомайское 103

Стъараполы край

сахар Кисловодск 1473
сахар Стъарапол 569
сахар Невинномысск 264

посёлок Подкумок 151
сахар Ессентуки 119
хъæу Кочубеевское 106

Мæскуы

сахар Мæскуы 318

Диаспорæ

Абазаг диаспорæйы фылдæр хай ис ацы бæстæты: — Турк, Мысыр, Сири, Иордани æмæ Ливаны. Диаспорæйы бæлвырд нымæц бæрæг нæу, фæлæ æппæты лоялондæр цæстæнгасмæ гæсгæ 100 минмæ хæццæ кæны. Уыимæ паддзахадон бæрæггæнæнтæм гæсгæ 1858-æм азæй 1864-æм азы онг Туркмæ мухадзыртæй фæцыд 50 мин абазаджы, кавказаг мухадзырты рæстæг та райгуырæн бæстæ ныууагътой 100-150 мин адæймаджы^[11]. Фæлæ уыцы адæмы байзæддæгтæ фылдæр ассимиляцигонд æрцыдысты, уыимæ æрмæст турк æмæ араббæгты æхсæн нæ, фæлæ ма иннæ мухадзырты астæу — адыг æмæ абхазтæ раисты.

Æвзаг

Абазæгтæ дзурынц цæгат-кавказаг абхазаг-адыгъейаг къорды абазаг æвзагыл. Уый та йæхæдæг дих кæны дыууæ диалектыл — тапантаг æмæ ашхараг. Фыссынад — кириллицæйы бындурыл. Уæрæсейаг абазæгты фылдæр хай уымæй уæлдай зонынц кæсгон-черкесаг æмæ уырыссаг æвзæгтæ.

Тапанта

Абазæгты иу хай йæхи хоны t’apanta æмæ уый, æвæццæгæн, цæуы ирон тъæпæнтæ-йæ^[6]^[12].

Галерей

Абазæгтæ XIX-æм æнусы
Уæздан абазаг
Хъæу Дарыква-кыты чындзæхсæв. XIX-æм æнусы астæу
Хъæу Бикбаты (нырыккон Эльбурган) уæздан мыггæгтæй абазаг сылгоймæгтæ
Абазаг тамгъатæ

Фиппаинæгтæ

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года в отношении демографических и социально-экономических характеристик отдельных национальностей
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 состав населения городов и районов КЧР в разрезе наиболее многочисленных национальностей(æнæбаххæсгæ æрвитæн)
↑ Ethnologue.com Abaza
↑ Население Абхазии Архивгонд æрцыдис 10 февралы 2018 азы.: Перепись 2011 г.
↑ Всеукраинская перепись населения 2001 года
↑ ^6,0 ^6,1 Дзиццойты Юри. Абазаг-ирон лексикон æнгæсдзинæдтæ. «Мах дуг», 2018 аз, №1, 73-æм фарс
↑ Кунижева Л. З., Смирнова Я. С. Абазины // Народы и религии мира: Энциклопедия / Гл. ред. В. А. Тишков, Редкол.: О. Ю. Артёмова, С. А. Арутюнов, А. Н. Кожановский и др.. — М., 1998. — С. 19. — 928 с. — ISBN 5-85270-155-6.
↑ Тхайцухов Михаил Семёнович. Абазины на Северном Кавказе и в Турции (XVIII - XX вв.). — Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора исторических наук. — Москва: МГУ, 2005.
↑ http://alashara.org
↑ База микроданных Всероссийской переписи населения 2010 года(æбæлв.)(недоступная ссылка). Датæ: 2020-æм азы 21 октябры. Архив 2014-æм азы 9 июны.
↑ Абазины / историко-этнографический очерк. Черкесск 1989. — стр. 63, ISBN 5-7644-0269-7, 5000 экз.
↑ Абаев В.И. Осетинский язык и фольклор. Том I. Москва-Ленинград: Издательство Академии Наук СССР, 1949

Литературæ

Анчабадзе Ю. Д., Шилакадзе М. И. (фольклор) и БРЭ (2015). Абазины // Большая российская энциклопедия : электронная версия. — 2016. — Дата обращения: 03.03.2018.
Абазины // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8.
Абазины // Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; гл. ред. Р. Г. Рафиков ; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-е изд., перераб. и доп. — Красноярск: Платина (PLATINA), 2008. — 224 с. — ISBN 978-5-98624-092-3. Архивон къопи 29 ноябры 2014, Wayback Machine-ы
Надежда Емельянова, Мусса Экзеков. Абазанский Ренессанс. Книга 1. Наперекор стихиям. — М., ИД «Граница», 2020. — 415 с., илл. Худ. О. В. Граблевская — ISBN 978-5-9933-0222-5.

Æрвитæнтæ

[пер.2010-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года в отношении демографических и социально-экономических характеристик отдельных национальностей

[кчстат-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 состав населения городов и районов КЧР в разрезе наиболее многочисленных национальностей(æнæбаххæсгæ æрвитæн)

[3] Ethnologue.com Abaza

[ethno-kavkaz.narod.ru-4] Население Абхазии Архивгонд æрцыдис 10 февралы 2018 азы.: Перепись 2011 г.

[5] Всеукраинская перепись населения 2001 года

[Дзиццойты-6] 6,0 ^6,1 Дзиццойты Юри. Абазаг-ирон лексикон æнгæсдзинæдтæ. «Мах дуг», 2018 аз, №1, 73-æм фарс

[7] Кунижева Л. З., Смирнова Я. С. Абазины // Народы и религии мира: Энциклопедия / Гл. ред. В. А. Тишков, Редкол.: О. Ю. Артёмова, С. А. Арутюнов, А. Н. Кожановский и др.. — М., 1998. — С. 19. — 928 с. — ISBN 5-85270-155-6.

[8] Тхайцухов Михаил Семёнович. Абазины на Северном Кавказе и в Турции (XVIII - XX вв.). — Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора исторических наук. — Москва: МГУ, 2005.

[9] ttp://alashara.org

[10] База микроданных Всероссийской переписи населения 2010 года(æбæлв.)(недоступная ссылка). Датæ: 2020-æм азы 21 октябры. Архив 2014-æм азы 9 июны.

[11] Абазины / историко-этнографический очерк. Черкесск 1989. — стр. 63, ISBN 5-7644-0269-7, 5000 экз.

[12] Абаев В.И. Осетинский язык и фольклор. Том I. Москва-Ленинград: Издательство Академии Наук СССР, 1949

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]