Ачъар

**Ачъар**
**гуырдз. აჭარა**
Тырыса;	Герб;
Паддзахад	Гуырдзыстон
Статус	Автономон республикæ
Административон центр	Батум
Æвзæгтæ	гуырдзиаг
Цæрджытæ (2014)	333 953
Националон сконд	гуырдзиæгтæ (ачъайрæгтæ) 96,04 %, сомихæгтæ 1,64 %, уырыссæгтæ 1,10 %, украинаг адæм 0,24 %, бердзенæгтæ 0,17 %
Динмæ гæсгæ	чырыстон дин 54,5 %, пысылмон дин 39,8 %
Фæзуат	2899 км²
Код ISO 3166-2	GE-AJ
Сайт	Официалон сайт
	Викикъæбицы медиа

Ачъар кæнæ Ачъара^[4], Аджари (гуырдз. აჭარა), официалон ном Ачъары Автономон Республикæ (гуырдз. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა) у историон, географион æмæ административон бæстæ Гуырдзыстоны хуссар-ныгуылæны. Ныры Гуырдзыстоны Ачъар у автономон республикæ. Йæ сæйраг сахар у Батум.

Географи[ивын | Бындур ивын]

Хуссарырдыгæй Ачъары ис арæн Туркимæ (йæ даргъ у 121 км), ныгуылæнырдæгæй — Сау денджыз. Ачъары æдæппæт фæзуат у 2,9 мин квадратон километры, цæрджыты нымæц — 330 минæй фылдæр. Æрдзон æууæлтæм гæсгæ Ачъар дих кæнынц дыууæ хайыл: денджызгæрон æмæ хæххон Ачъар.

Æппæт Ачъары цæугæдæттæ калынц Сау денджызмæ, уыдонæй сæ хъомысджындæр у Чорохи. Хъæд æмбæрзы Ачъары фæзуаты 65,1 %, уый у дунейы æмæ Гуырдзыстоны рæстæмбис хъæды процентæй бирæ фылдæр (дунейы сурзæххы 27 % у хъæд, Гуырдзыстоны та — 39 %).

Бæстыхъæд[ивын | Бындур ивын]

Денджызгæроны Ачъарæн ис уымæл субтропикон бæстыхъæд, рæстæмбис температурæ +14,5 градусы хъарм, январы та æрмæстдæр +6,5 градусы. Арæх дзы уары къæвда (2500 мм афæдзы дæргъы), фæлæ ис бирæ хурбонтæ.

Хæххон Ачъармæ Сау денджыз къаддæр тæваг дары, уæлдæф дзы хусдæр у. Хохы бæрзæндтæ сты 3500 м онг, Годерсы æфцæгыл (2025 м) цæуы фæндаг Батум — Ахалцихе.

Къахинæгтæ[ивын | Бындур ивын]

Ачъары ис æрхуы æмæ æндæр згъæрты æрзæт, минералон дæттæ, алыхуызон æрмæджытæ арæзтадæн (базальт, сиенит, дацит, змис). Сау денджызы бын ссарæн ис нефт æмæ газы гуырæнтæ.

Цæрджытæ[ивын | Бындур ивын]

2018-æм азы 1 январмæ гæсгæ Ачъары цæрджыты нымæц уыдис 346 300 адæймаджы^[5], 2014-æм азы 1 январмæ — 396 600 адæймаджы^[6]

2014-æм азы Гуырдзыстоны цы цæрджыты сфыст æрцыд, уымæ гæсгæ та Ачъары цардысты 333 953 адæймаджы^[7], 2002-æм азы сфыстмæ гæсгæ та — 376 016 адæймаджы (уыдонæй 93,4 % — гуырдзы (ачъайрæгтæ), 2,4 % — уырыс, 2,3 % — сомих, 0,6 % — грекъæгтæ, 0,4 % — абхазæгтæ, 0,9 % — æндæртæ). 1989-æм азы (фæстаг советон) сфыстмæ гæсгæ националон сконд уыдис ахæм: гуырдзы — 82,8 %, уырыс — 7,7 %, сомих — 4,0 %, иннæтæ — 5,5 %^[8].

Ачъайрæгтæ куыд хицæн этнос рахицæн кодтой XV-XIX æнусты, Османты империйы мидæг пысылмон дин чи райстой, уыцы гуырдзиæгты бындурыл. Ачъар Уæрæсейы империмæ куы бахауд 1878-æм азы, уыцы къорд бынтон нæма стурк сты, æмæ сæ тюркизацийы процесс баурæдæуыд. 1926-æм азы онг ачъайрæгты хуыдтой æнæуи гуырдзиаг пысылмæттæ. 1926-æм азы цæрджыты сфысты рæстæг советон хицауад банымæдта 71 498 ачъайраджы. Фæстæдæр та сæ гуырдзыйæ нæ хицæн кодтой æмæ сфыстыты сæ нæ нымæдтой, Ачъары автономи та фæзындис æрмæстдæр Туркимæ бадзырдмæ гæсгæ.