Цъайтæ
Цъайтæ — сæхи афтæ хуыдтой Мæздæджы быдыртæм алидзæг ирæттæ; фæстæдæр уыцы номæй хонын байдыдтой, уым цы фыццаг ирæттæ æрцардис, уыдон дæр. Сæ фылдæр уыдысты Куырттаты комæй æмæ Тæгиаты æхсæнадæй алидзæг ирæттæ.[1]
Истори[ивын | Бындур ивын]
Фыццаг ирæттæ — æрлидзджытæ уыцы быдырты фæзындысты 1764-æм азы, Мæздæджы фидары бындурæвæрдæй иу аз фæстæдæр. Афтæ сæ схуыдтой, фидæны æрцæрæнуæтты хутæрты цы цъайтæ къахтой, уыдонмæ гæсгæ. Ирæттæ цæрæнуатæн йæхи хуыдтой цъай, сæхи та — цъайтæ. Фыццаг æрлидзджыты æхсæн фенæн уыдис Цæгат Ирыстоны æппæт кæмттæй рацæуæг минæвæртты; цъайтæ сæ фылдæр уыдысты ирæттæ, фыццаджыдæр, Куырттаты комæй рацæуæг ирæттæ.
ХVIII æнусы чи фæзынд, уыцы фыццаг цъайты (хутæрты) ’хсæн уыдысты:
- Куыдзыгусты цъай (уырыс. Пиев хутор) — 1700-æм аз[2];
- Иры цъай (уырыс. Большой Осетинский) — 1724-æм аз[2];
- Тасойы цъай (уырыс. Джикаев хутор) — 1746[2] кæнæ 1846-æм аз[1];
- Быгъуылты цъай — 1746-æм аз[1];
- Къадиты цъай;
- Медведевы цъай;
- Качаевы цъай;
- Агъабатыры цъай (цардысты дзы ирæттæ æмæ кæсгæттæ[2]) — 1808-æм аз[2];
- Дæдзиты (Дзадзиты) цъай — 1850-æм аз[2].
Цъайтæ цæрæг ирон адæмæн уырыс — Иры ахастдзинæдты рæзты хъуыддаджы уыдис стыр ахадындзинад; уыдон уыдысты Мæздæджы уырысты æмæ хæхбæсты цæрæг ирон адæмы кæрæдзийыл чи баста, ахæм сæйраг бæттæг цæг: ХVIII-ХIХ æнусы райдайæны ирон адæмы историйы æмæ этнографийы фарстатæм йе ’ргом чи аздæхта, уыцы ныгуылæн европæйаг æмæ уырыссаг ахуыргæндтæ-иу ирон царды хабæрттæ базыдтой Цæгат Ирыстоны алы кæмттæй рацæуæг цъайтæ.
Кæс ноджы[ивын | Бындур ивын]
Фиппаинæгтæ[ивын | Бындур ивын]
Литературæ[ивын | Бындур ивын]
- Iriston.com / Æмбарынгæнæн дзырдуат
- Алборов Б. А. Некоторые вопросы осетинской филологии: статьи и исследования об осетинском языке и фольклоре. — Орджоникидзе: Ир, 1979. — 311 с.
- Калоев Б.А. Моздокские осетины (Историко-этнографическое исследование). — М.: Наука, 1995. — 245 с