Фенын Ирон æвзаг-ы равзæрæн текст

{{Æвзаг
|хуыз                 = индоевропæйаг
|ном                  = Ирон æвзаг
|картæ                = Idioma osetio.png
|хином                = -
|мыртæ                = 
|бæстæтæ              = [[Уæрæсе]], [[Хуссар Ирыстон]], [[Гуырдзыстон]], [[Турк]]
|официалон æвзаг      = 
{{Флагификация|Хуссар Ирыстон}}<br> 
{{Tree list}}
* {{RUS}}
** {{Флагификаци|Цæгат Ирыстон}}
{{Tree list/end}}
|уагдæттæг организаци = 
|дзурджыты нымæц      = 
|рейтинг              = 
|статус               = 
|сыскъуыди            = 
|категори             = [[Евразийы æвзæгтæ]]
|классификаци         = 
:[[Индоевропæйаг æвзæгтæ]]
::[[Индоирайнаг æвзæгтæ]]
:::[[Ирайнаг æвзæгтæ]]
::::[[Скæсæн ирайнаг æвзæгтæ]]
:::::[[Ирон æвзаг]]
::::::[[Ирон диалект]]
::::::[[Дыгурон диалект]]
|фыссынад             = [[кириллон алфавит]]
|ГОСТ 7.75-97         = ост 524
|ISO1                 = os
|ISO2                 = oss
|ISO3                 = oss
}}
'''Ирон æвзаг''' ([[ирон диалект]] + [[дыгурон диалект]]) у [[ирон адæм|ирæтты]] æвзаг, [[Цæгат Ирыстон]] æмæ [[Хуссар Ирыстон]]ы официалон æвзаг. Иронау дзурджыты нымæц у 500 мин адæймагмæ ’ввахс ([[Уæрæсе]]йы 488 мины), уыдонæй [[Цæгат Ирыстон]]ы — 300—350 мин адæймагмæ ’ввахс. [[2010-æм аз]]ы æппæтуæрæсеон сфыстмæ гæсгæ, [[Уæрæсе]]йы иронау дзуры 8582 [[уырыссаг адæм|уырыссаджы]], 2454 [[гуырдзиаг адæм|гуырдзиаджы]], 1368 [[сомихаг адæм|сомихаджы]], 664 [[кæсгон адæм|кæсгоны]] æмæ 320 [[мæхъхъæлон адæм|мæхъхъæлоны]]<ref>{{cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612-tom4.htm |title=Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство". Таблица 6: Владение языками населением наиболее многочисленных национальностей |accessdate=2019-01-08 |language=ru}}</ref>.

== Иннæ æвзæгтимæ абарст ==
Нырыккон ирон æвзагæн ис æнгæсдзинад рагон ирайнаг æвзæгтимæ: [[рагон персайнаг æвзаг|рагон персайнагимæ]], [[авестæйаг]]имæ æмæ [[санскрит]]имæ. Уый амоны ирæтты фыдæлтæ иннæ ирайнаг адæмтæй сæ цард раджы заман кæй фæхицæн кодтой.

Кæд ирон æвзаг у [[ирайнаг æвзæгтæ|ирайнаг]], фæлæ уæддæр иннæ ирайнаг æвзагтæм хæстæг нал у. [[Ирæттæ]] не ’мбарынц, зæгъæм, [[персайнаг]] кæнæ [[пушту]]йаг ныхас. Иухуызон баззадысты нымæцонтæ, иуæй-иу дзырдтæ, грамматикæйы категоритæй фылдæр хай та фендæрхуызон и. Фæлæ ирон æвзагæн æппæтæй хæстæг у [[ягнобаг æвзаг]], чи æвзæры рагон [[согдиаг æвзаг|согдиаг]] диалекттæй. Ягнобаг æмæ ирон æвзæгтæ сты фæстæг цæрæг цæгат-скæсæйнаг ирайнаг æвзæгтæ.

Зæгъæм, [[таджикаг æвзаг|таджикагау]] «бæрзонд хох» у ''кӯҳи баланд'' — [[номдар]] [[миногон]]ы раз лæууы, ис æм [[изафет]]ы категори дæр ([[кæрон (æвзагзонынад)|кæрон]] ''-и''). Фæлæ миногоны барæн бæрц ирон æвзаджы æнгæс у: бæрзонд'''дæр''' хох — ''кӯҳи баланд'''тар'''''.

Лексикæ абарынæн кæс мæнæ ахæм таблицæмæ:
{|border="1" cellspacing="0" cellpadding="4" class="wikitable"
!иронау !! мæй!! нæуæг !! мад !! хо !! æхсæв !! фындз !! æртæ !! сау !! сырх !! бур !! цъæх !! бирæгъ
|-
! colspan="13" style="text-align:center; background:#dedede"| Æндæр индоевропæйаг æвзæгтæ
|-
| '''[[персайнаг æвзаг|персайнагау]]''' || māh || nou̯ || mādar || xͮāhar || šab ||bīnī || se || siyāh || sorx || zard || sabz || gorg
|-
| '''[[урду]]''' || māh / māheena || nayā || mā / walda || behn || rāt || nāk || tīn || siah / kālā || surkh / lāl || pīlā || sabz / harā || bheyrya
|-
| '''[[пушту]]''' || myāsht || nəvay || mōr || <u>kh</u>ōr || shpa || pōza || dre || tōr || sur || zhaṛ || shin || lewa
|-
| '''[[таджикагау]]''' || моҳ<br /><small>(mōh)</small> || нав<br /><small>(nau̯)</small> || модар<br /><small>(mōdar)</small> || хоҳар<br /><small>(xͮōhar)</small> || шаб<br /><small>(šab)</small> || бинӣ<br /><small>(bīnī)</small> || се<br /><small>(se)</small> || сиёҳ<br /><small>(siyōh)</small> || сурх<br /><small>(surx)</small> || зард<br /><small>(zard)</small> || сабз<br /><small>(sabz)</small> || гург<br /><small>(gurg)</small>
|-
| '''[[хинди]]''' || mās || nayā || mātā || bahin || rāt || nāk || tīn || kālā / shyam || lāl || pīlā || harā || bik
|-
| '''[[англисагау]]''' || month || new || mother || sister || night || nose || three || black || red || yellow || green || wolf
|-
| '''[[немыцагау]]''' || Monat || neu || Mutter || Schwester || Nacht || Nase || drei || schwarz || rot || gelb || grün || Wolf
|-
| '''[[латинаг æвзаг|латинагау]]''' || mēnsis || novus || māter || soror || nox || nasus || trēs || āter, niger || ruber || flāvus, gilvus || viridis || lupus
|-
| '''[[францаг æвзаг|францагау]]''' || mois || nouveau || mère || sœur || nuit || nez || trois || noir || rouge || jaune || vert || loup
|-
| '''[[италиаг æвзаг|италиагау]]''' || mese || nuovo || madre || sorella || notte || naso || tre || nero || rosso || giallo || verde || lupo
|-
| '''[[испайнаг æвзаг|испайнагау]]''' || mes || nuevo || madre || hermana || noche || nariz || tres || negro || rojo || amarillo || verde || lobo
|-
| '''[[каталайнаг æвзаг|каталайнагау]]''' || mes || nou || mare || germana || nit || nas || tres || negre || roig / vermell || groc || verd || llop
|-
| '''[[румынаг æвзаг|румынагау]]''' || luna || nou/noi || mamă || soră || noapte || nas || trei || negru || roşu || galben || verde || lup
|-
| '''[[Грекъаг æвзаг|грекъагау]]''' || μήνας<br /> <small>minas</small> || νέος<br /> <small>neos</small> || μητέρα<br /> <small>mitera</small> || αδελφή<br /> <small>adhelfi</small> || νύχτα<br /> <small>nihta</small> || μύτη<br /> <small>miti</small> || τρία<br /> <small>tria</small> || μαύρος<br /> <small>mavros</small> || κόκκινος<br /> <small>kokkinos</small> || κίτρινος<br /> <small>kitrinos</small> || πράσσινος<br /> <small>prassinos</small> || λύκος<br /> <small>likos</small>
|-
| '''[[литоваг æвзаг|литовагау]]''' || mėnuo || naujas || motina || sesuo || naktis || nosis || trys || juoda || raudona || geltona || žalias || vilkas
|-
| '''[[болгайраг æвзаг|болгайрагау]]''' || месец<br /> <small>mesets</small> || нов<br /> <small>nov</small> || майка<br /> <small>maika</small> || сестра<br /> <small>sestra</small> || нощ<br /> <small>nosht</small> || нос<br /> <small>nos</small> || три<br /> <small>tri</small> || черен<br /> <small>cheren</small> || червен<br /> <small>cherven</small> || жълт<br /> <small>zhălt</small> || зелен<br /> <small>zelen</small> || вълк<br /> <small>vălk</small>
|-
| '''[[уырыссагау]]''' || месяц|| новый|| мать || сестра || ночь || нос|| три|| чёрный || красный|| жёлтый || зелёный || волк
|-
| '''[[Сербаг æвзаг|сербагау]]''' || месец|| нов|| мајка || сестра || ноћ || нос|| три|| црн || црвен|| жут || зелен || вук
|}

== Фыссынад ==
[[Ныв:OssetianKatexizis-1798.jpg|thumb|320px|Фыццаг ирон чиныджы къам]]
[[Ныв:Oseta latina skribo.jpg|frame|right|Ирон текст латинаг дамгъæтæй фыст. Скъуыддзаг [[1935]]-æм азы уагъд чиныгæй ирон фольклоры тыххæй]]
[[Ныв:Oseta kartvela skribo.jpg|thumb|300px|Ирон текст [[гуырдзиаг алфавит|гуырдзиаг дамгъæтæй]], [[1940]]-æм азы уагъд чиныгæй. Ахæм фыссынадæй фæпайда чындæуыд [[Хуссар Ирыстон]]ы 1938—1953 азты]]
[[XIX æнус]]ы кæй ссардæуыд, уыцы [[Зеленчукы дурыл фыст]] у рагон ирон фыссынады фыццаг æвдисæйнаг. Фыццаг мыхуыргонд [[чиныг]] рауагъта [[Синод]]ы типографи [[Мæскуы]]йы [[1798-æм аз]]ы.

Фæстæдæр ирон мыхуыры цы фыссынад ныффидар, уый у уæрæйсейаг филолог [[Шёгрен, Андреас|Андреас Шёгрены]] конд. Уымæй ныммыхуыр кодтой [[Евангели]]йы фыццаг тæлмац<ref>[http://ironau.ru/nf1902.html История перевода Нового Завета на осетинский язык и полный текст издания 1902 года].</ref>, стæй аив литературæйы фыццаг фæлварæнтæ дæр.

[[1923]]—[[1938|38]] азты ирон фыссынад (æндæр адæмты фыссынады хуызæн) раивын кодтой латинаг алфавитмæ. Æппæтдунеон революцийы идейæ куы къаддæр популярон сси, уæд 1938 азы фæстæмæ йæ раивтой кириллон фыссынадмæ (Хуссар Ирыстоны та — [[гуырдзиаг алфавит]]ы бындурыл фыссынадмæ<ref>[http://ironau.ru/kaos.html Уыцы фыссынады тыххæй лæмбынæгдæр]</ref>). [[1954-æм аз]]ы Хуссары дæр фыссын æмæ мыхуыр кæнын райдыдтой æппæтирон кириллион алфавитæй.

Кæс [[Ирон алфавит]], [[Фыццаг мыхуыргонд чиныг иронау]].

== Грамматикæ ==
=== Фонологи ===
{{Суинаг}}

=== Морфологи ===
{{Суинаг}}
=== Синтаксис ===
{{Суинаг}}

== Диалекттæ ==
Ирон æвзаджы ис дыууæ диалекты — [[ирон диалект|ирон]] æмæ [[дыгурон диалект|дыгурон]] (дигорон). [[Дыгурæттæ]] цæрынц [[Æрæфы район|Æрæфы]] æмæ [[Дыгуры район|Дыгуры районты]], стæй [[Мæздæджы район]]ы иуæй-иу хъæуы æмæ республикæйы сæйраг сахар Дзæуджыхъæуы.

== Ирон литературон æвзаг ==

== Æндæр статьятæ ==
* [[Ирон æвзаджы æмбарынгæнæн дзырдуат]]
* [[Алайнаг æвзаджы мæскуыйаг клуб]]
* [[Википеди:Æрбайсгæ дзырдты растфыссынад]]
* [[Ирон фольклор]]
** [[Хуссар Ирыстоны фольклор]]
** [[Нарты кадджытæ]]
* [[Ирон литературæ]]
* [[Ирон æвзаг æмæ SMS]]

== Æддаг æрмæг ==
* [http://allingvo.com Алайнаг æвзаджы клубы сайт]{{Æнæбаххæсгæ æрвитæн|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://ironau.ru «Осетинский язык онлайн»]

== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}

{{къæртт-ирон}}
{{Ирон æвзаг}}
{{Ирайнаг æвзæгтæ}}

[[Категори:Ирон æвзаг|*]]