Фенын Алантæ-ы равзæрæн текст

[[Файл:Alans.jpg|мини|right|400px|Аланты миграцитæ]]
'''Алантæ'''<ref>Нырыккон [[ирон æвзаг|ирон æвзаджы]] сæмбæлæн ис уыцы адæмы номы æртæ формæйыл: ''алан, алайнаг, аллон''.</ref>, '''алайнæгтæ'''<ref>Осетинско-русский словарь под редакцией А.М. Касаева, Редактор издания Гуриев Т.А.: Около 28000(?) слов./4-е издание. г.Владикавказ, Изд-во Северо-Осетинского института гуманитарных исследований, 1993. – 384 с.</ref> кæнæ '''аллон'''<ref name="IÆIEDZ">{{IÆIEDZ|I|}}</ref> уыдысты [[Сæрмæттæ|сæрмæттаг]] равзæрды цæугæцардгæнджыты знæмты цæдис, дзырдтой [[ирайнаг æвзæгтæ|цæгат-скæсæн ирайнаг къорды]] [[алайнаг æвзаг]]ыл. 

== Истори ==
I-æм æнусы алантæ ныгуылæнмæ æрбабырстой [[Централон Ази]]йæ æмæ дзы хицауиуæг бынат райстой æндæр сæрмæтты æхсæн. Аммиан Марцеллин куыд фыста, афтæмæй уыцы рæстæджы æндæр сæрмæттæг знæмтæ сæ хицæн нæмттæ ныууыагътой æмæ иууылдæр райдыдтой сæхи алайнæгтæй хонын.

[[Адæмты Стыр гоц]]ы рæстæджы гуннтæ сæ ныппырх кодтой æмæ асырдтой [[Скæсæн Европæ]]йаг быдыртæй. Уыцы рæстæджы алайнæгтæ сæхи адих кодтой дыууæ къордыл. Иу къорд ацыдис дарддæр [[Ныгуылæн Европæ]]мæ æмæ дзы бирæ хæстыты фæстæ цалдæр рæтты æрцæрын кодта. Уыцы алайнæгтæ бындур сæвæрдтой цалдæр къаролад æмæ паддзахадтæн, се ’хсæн уыдысты [[Аланты æмæ вандалты къаролад]] Цæгат Африкæйы æмæ Алайнаг паддзахад Испанийы (409-426).
 
Аланты æндæр къорд алыгъдис Цæгат Кавказмæ. [[Цæгат Кавказ]]ы зæххытыл алантæ сарæзтой рагфеодалон паддзахад — [[Алани (паддзахад)|Алани (Аланыстон)]]. Уыцы паддзахад стыр бавæрд ныккодта Кавказы историмæ, уыдысты йæм тыхджын политикон æмæ династион бастдзинадтæ [[Византияйы импери|Византия]], [[Гуырдзыстон]] æмæ [[Хазары каганад]]имæ, базайраг бастдзинадтæ Иран, Киевы Уырыс æмæ араббаг бæстæтимæ. Аланыстоныл цыдис [[Стыр Зæлдаг фæндаг]]. Алантимæ баст у [[Салтов-Маяцчы культурæ|Салтов-Маяцчы археологион культурæ]] æмæ бирæ хæлд сахартæ (Архыз, Уæллаг æмæ Дæллаг Дзылат) æмæ ингæнтæ ([[Бæлта]], [[Цыми]], [[Гæлиат]], [[Змейкæ]] æмæ æнд.) Цæгат Кавказыл. 

Аланыстон хæлд æрцыдис [[XIII æнус]]ы тæтæр-мангойлæгты бырсты аххосæй. Ацы бырсты фæстæ алæйнагты иу хай ацыдис Венгримæ æмæ сын венгриаг паддзах [[Бела IV Арпад]] æрцæрыны бар радта, афтæмæй уыдон райдийæн радтой ястæн. XIV æнусы Тамерланы ныббырсты аххосæй алайнæгтæн фесæфтысты се ’ппæт быдыраг зæххытæ æмæ сæ цæрджыты фылдæр хай. Ацы ныббырстæй сæхи чи фервæзтой, уыдон Кавказы хæххты баззадысты æмæ радтой райдийæн нырыккон ирæттæн.

Аланты байзæддæгтыл нымад сты [[Ирон адæм|ирæттæ]]<ref>{{Cite web |title=БСЭ: Аланы |url=http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B/ |access-date=2012-05-23 |archive-date=2013-10-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131023112549/http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%90%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B/ |deadlink=yes }}</ref> æмæ [[ястæ]].

== Генетикæ == 
2014-æм азы Доны цур цы алайнæгтæ ныгæд уыдысты, уыдоны стæджытæй райстой ДНТ-анализтæ. Ингæны мидæг уыдысты 10 алайнæджы, уыдонæй 4-æн уыдис yDNA гаплогруппæ G2 æмæ 6-æн mtDNA гаплогруппæ I. Ахæм æмхуызæн генетикæ сæм уый тыххæй уыди, æмæ, æвæццæгæн, иууылдæр иу знæмæй кæнæ бинонтæй рацæугæ уыдысты.<ref>[https://www.academia.edu/7061155/%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2_%D0%93.%D0%95._%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%9C.%D0%92._%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B2_%D0%94.%D0%A1._%D0%A0%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%98.%D0%9A._%D0%9E_%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B8_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%86%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD_%D0%95.%D0%98._%D0%9A%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%D0%B8_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%B8_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0._%D0%9C._2014._%D0%A1._312-315 Афанасьев Г.Е., Добровольская М.В., Коробов Д.С., Решетова И.К. О культурной, антропологической и генетической специфике донских алан // Е.И. Крупнов и развитие археологии Северного Кавказа. М. 2014. С. 312-315.]</ref>

2015-æм азы Мæскуйы Археологийы институт иртæсын райдыдта цалдæр Сæрмæт-Алайнаг æмæ Салтов-Маяцчы культурæйы обау-ингæнтæ. Анализтæ куыд рабæрæг кодтой, афтæ дыууæ IV-æм æмæ VI-æм æнусы алайнаг хуызæгтæн уыдысты G2a-P15 æмæ R1a-z94 yDNA-гапплогруппæтæ, æмæ æртæ Сæрмæттæг хуызæгæн II æмæ III æнусы уыдысты дыууæ yDNA J1-m267 æмæ иу R1a.<ref>[https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=z6AHBTuUfQao.kwOSocRsvcoo]</ref>

Æмæ æртæ Салтов-Маяцчы VIII-æм кæнæ IX-æм æнусы хуызæгтæн уыдысты yDNA-тæ G, J2a-M410 æмæ R1a-z94.<ref>[https://www.academia.edu/15713987/%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2_%D0%93.%D0%95._%D0%92%D0%B0%D0%BD_%D0%9B._%D0%92%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%A8._%D0%92%D1%8D%D0%B9_%D0%9B._%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%9C.%D0%92._%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B2_%D0%94.%D0%A1._%D0%A0%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%98.%D0%9A._%D0%9B%D0%B8_%D0%A5._%D0%A2%D1%83%D0%BD_%D0%A1._%D0%A5%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D0%B2_%D0%B1%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B5_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%A2%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D1%81%D1%8B_%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D0%BD%D0%B0_%D0%92%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%83%D1%87%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D0%95%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%83%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%BE%D0%B4%D1%8B_%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%B8_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B3%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%B8_._%D0%9C._%D0%98%D0%90_%D0%A0%D0%90%D0%9D._2015]</ref>

== Галерей ==
<gallery>
Alan kingdom hispania.png
Vandal alan kingdom 526.png
Alania 10th–12th c. according to Bzarov.png
</gallery>

== Кæс ноджы ==
* Венгрийы цæрæг '''[[ястæ]]''' — [[ирæттæ]]н сты сæ хæстæгдæр адæмыхатт. Фæлæ се ’взаг ферох кодтой.
* [[Роксалантæ]]
* [[Буртастæ]]

== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт-ирон}}

[[Категори:Алантæ|*]]