Цхинвал

Сахар
Цхинвал / Чъреба
Герб Герб
42°13′32″ с. ш. 43°58′12″ в. д.
Паддзахад	Хуссар Ирыстон
Район	Цхинвалы район
Мэр	Коцты Алан
Истори æмæ географи
Бындурæвæрд	1398
Фыццаг кой	1398
Раздæры нæмттæ	Сталинир
Фæзуат	17,46 км²
Центры бæрзæнд	877 м
Сахатон таг	UTC+3:00, сæрды UTC+4:00
Цæрджытæ
Цæрджытæ	30 432 адæймаджы (2015)
Национ сконд	ирæттæ, гуырдзиагтæ, уырыссагтæ
Дин	растуырнæг-чырыстæттæ æмæ иннæ чырыстæттæ
Цифрон идентификатортæ
Телефонон код	+7929
Посты индекс	7300
Автомобилон код	RSO
tskhinval.ru (уырыс.)
Викикъæбицы медиа

Цхинвал кæнæ Чъреба (гуырдз. ცხინვალი) у Хуссар Ирыстоны сæйраг сахар (Гуырдзыстоны конституцимæ гæсгæ Цхинвал у Мидæггаг Картлийы Гуры муниципалитеты сахар). Цæры дзы 30,4 мин адæймаджы (2015).

1990-æм азы онг Цхинвал уыд Хуссар Ирыстоны автономон бæстæйы административон центр. Сахары статус райста 1922-æм азы. Сахар лæууы цæугæдон Стыр Леуахийы былыл.

Истори

Нырыкон Цхинвалы алфамблайы адæм цард бронзæйы æнусæй фæстæмæ.

Фыццаг хатт картлийаг хъæу Цхинвал æрхъуыдыгонд уыд гуырдзыйаг азфысджытæй 1398-æм азы, фæлæ фæстæдæр æссардæуыд документтæ, кæцытæ бæлвырд кæнынц, ома ам лæууыд фидар, III æнусы амад Паддзахы фырт Асфæгуырæй, кæцы у персайнаг династи Аршакидæй.^{[кæцæй ист у?]}

XVIII æнусы райдайæны уыд чысыл "паддзахадон сахар" кæцыйы цардысты моладзандоны æхуырстытæ.^{[кæцæй ист у?]} Картли-Къахеты Паддзахад куы баиу Уырысы паддзахадимæ уæдæй фæстæме Цхинвал уыд Гуырдзыйаг губернæйы хай.

Сахары бынат ис уæгæнæн фæндагыл, кæцы иукодта Цæгат Кавказ Тифлисимæ æмæ Гуримæ. Æмæдзы цард хæцæ цæрджытæ: фылдæр дзуттæгтæ, сомихæгтæ, гуырдзыйæгтæ, ирæттæ æмæ уырыссæгтæ.^{[кæцæй ист у?]}

Хуссар Ирыстон фыццаг хатт бахаудта статистикон бафысты Уæрæсейы Империйы фыццаг æмæ иунæг æппæтиумæйаг адæмон бафысты, кæцы уагъд æрцыд 1886 азы. Ацы бафыст у иунæг документ, кæцы уынын кæны раст бæрæггæнæнтæ адæмы нымæцы тыххæй XIX æнусы.

Централон статистикон комитеты бæрæггæнæнтæм гæсгæ ирæттæн сæ фылдæр хай цардысты Цхинвалы фадыджы (33680 адæймаджы).

1918-1920 азты сахары уыдис ирæттæ æмæ гурыдзыйæгтæ æхсæн хæстон æзмæстытæ. Советон бардзинад æрфидар Сырх æфсадæй 1921 азы мартъийы мæйы.

Æмæ аз фæстæ 1922-мы Цхинвал официалон хъуыддагмæ гæсгæ сси Хуссар Ирыстоны автономон бæстæйы сæйраг сахар Гуырдзыйаг ССР-йы хайы. Фæстæдæр сахары цæрджыты нымæцы уыдысты фылдæр ирæттæ, Хуыссар Иры хъæутæй рацæугæтæ.

1955 азы горæты уыд 3 чиныгдоны, драматикон театр, музыкалон скъола, типографи, бæстæзонæн музей. 1935 азæй фæстæмæ Цхинвалы кусы пединститут (ныр та — Хуссар Ирыстоны падздзахадон университут Тыбылты А.А номыл).

1989 азмæ гæсгæ сахары цардис 42 934 адæймаджы.

Æнустæм гæсгæ сахар йæ ном, æмæ йæ национ сконд бирæ хат ивта.

Хæсты размæ(1990-æмты) гуырдзиæгтæн сæ фылдæр хай горæтæй ныссæрфтой(уыдоны 'хсæн стыр гуырдзиагдзых уирæгты общинæ). Конфликты рæстæджы Цхинвал сси тохы аренæ гуырдзиæгты æмæ ирон æфсады 'хсæн.

Сочийы бадзырды фæстæ 1992 азæй сууанг 2004-æм азмæ уыд сабыр рæстæг, фæлæ ситуаци та быцъынæг кæнын райдыдта 2004 азы.

Цалцæг

2008 азы, хæсты фæстæ, райдыдта горæты цалцæджы рæстæг.

Цыдæр рæстæг Цæгат æмæ Хуссар Иры дзырд цыд фарста горæт рахæссыны тыххæй, фæлæ ныхасæй дарддæр хъуыддаг нал азмæлыд.

Бадзырдмæ гæсгæ(Хуссар Ирыстоны æмæ Уæрæсейы хицауадты 'хсæн) уырыссаг аразджыты дæлхайадæн СУ-155 августы кæрæтты(2008 азы) радтой 60 гектары ног микрорайоны арæзтадæн. Уыцы азы пъланмæ бахастой 80 000 квадратон метры арызт.

Хæсты рæстæджы газдадзæн Агара-Цхинвал(Гуырдзыйæ цæуы) хæлд æрцыд. 26 августы 2009 азы арызт æрцыд ног газдадзæн "Дзуархъæу-Цхинвал", кæцы цæуы Уырысæй тæккæ дæр Хуссар Ирмæ.

Арæзт æрцыд дондадзæн Едыс-Цхинвал(хæсты рæстæджы ай дæр фехæлд). Ныр ма ноджы иу дондадзæн аразынц, кæцыйы фæрцы æнæхъæн Цхинвал доны домæнтæ сæхгæндзæн.

31 августы 2009 азы байгом кодтой ног микрорайон "Московский"

Ахуырад

• Сахары ис 16 сывæллæты цæхæрадоны,
• 14 астæуккаг скъолайы,
• Скъола-интернат,
• 2 музыкалон скъолайы,
• Сывæллæты æсвæлдыстады агъуызт,
• Аивæдды лицей,
• Растуырнæг гимназ «Рухс»,
• Нывгæныны скъолатæ,
• Спортивон скъола,
• Нывгæныны училище Тугъаныфырты номыл,
• Музыкалон ахуыргæнæндон Æлборты Феликсы номыл (Музыкалон, хореографон, æмæ театралон хайадтæ),
• Медицинон техникум,
• Бирæпрофилон колледж,
• Проф.тех. училище,
• Модæйы институт,
• Хуссар Ирыстоны паддзахадон университет,
• Хуссар Ирыстоны зонад-иртасæн институт

Культурæ æмæ улæфынад

• Централон культурæ æмæ улæфыны парк,
• Комсомолон парк,
• Сывæллæтты парк,
• Паддзахад Аланийы Национ Библиотекæ
• Цхинвалы библиотекæ,
• Сывæллæтты библиотекæ,
• Паддзахад Аланийы Национ Музей
• Абайты Васойы номыл музей,
• Чочионы музей,
• Хуссар Ирыстоны падзахадон драмон театр Хетæгкаты Къостайы номыл
• Хуссар Ирыстоны падзахадон академион Кафты æмæ зарды ансамбль «Симд»
• Сывæллæты кафты ансамбль «Скиф»,
• Концертон зал «Чермен»,
• Сывæллæты фæзтæ.

Дин

Грекъаг зæронд стилон Æцæг растуырнæг аргъуан Аллон епархи

• Мадымайрæмы кафедралон аргъуан,
• Уац Никъолайы аргъуан,
• Сæгъдæг Георгийы аргъуан (Кавтийаг),
• Майрæмкуадзæны аргъуан (Сырх дзуар),
• Уац Никъолайы саххатæм кувæндон

Уырыссаг Растуырнæг аргъуаны æмкæрт Дзæуджыхъæуы æмæ Аланийы епархи,

• Иууылсыгъдæг Æртæиууоны аргъуан
• Сыгъдæг Невайаг Александры аргъуан,
• Сыгъдæг Донаг Димитрийы аргъуан

Протестанттæ (баптисттæ)

• Кувыны хæдзар

Иеговæйы уынджытæ

• Паддзахæдты зал

Спорт

• Республикон сæйраг стадион — æсцалцæкгонд фæстæмæ 2009 азы 6 мин адæймаджы бынатæн,
• Сывæллæтты æмæ æрыгæтты спортивон скъола хайад кæны: баскетбол, гимнастикæ, уæззау атлетикæ æмæ уæгъдибар хъæбысæйхæст,
• Футболы скъола Дзæгъойты Игоры номыл — байгонд 2010 азы,
• Республикон скъола сæрибар хъæбысхæцынæн Тедеты Дзамболаты номыл

Транспорт

Цхинвал Транскамæй баст у Цæгат Ирыстонимæ. Æрвылбон Дзæуджыхъæу æмæ Цхинвалы ’хсæн цæуынц дæс автобусон рейсы. Сахары мидæг цæуынц маршутон автобустæ.

Æфсымæрон сахартæ

• Тирасполь, Приднестровье
• Сухум, Абхаз

Цхинвалы чи райгуырд, уыцы зындгонд адæм

• Тедеты Бахвæ — Уæрæсейы футболист, футболон тренер.
• Гаглойты Вадим — Уæрæсейы футболист.
• Богъиты Вадим (1970) — хъæбысæйхæцæг, Олимпийаг чемпион.
• Бестауты Алымбег (1936 — 1988) — хъæбысæйхæцæг.
• Бестауты Владимир (1897—1988) — советон, ирон æмæ гуырдзыйаг киноактёр æмæ кинорежиссёр.
• Бестауты Татьянæ (р. 1937 азы) — советон æмæ уæрæсейаг театр æмæ кинойы актрисæ, Уæрæссейы Федерацийы адæмон артисткæ, театралон преми «Театральная весна»-йы лауреат.
• Уанеты Владимир (р. 1930 азы) — драматург, публицист.
• Гаглойты Вадим (р. 1989 азы) — уæрæссейаг футболист, Европæйы чемпион æрыгæтты æхсæн.
• Джиоты Вероникæ (р. 1980 азы) — оперон зарæггæнæг (сопрано), Стыр театры солисткæ.
• Дзугаты Къоста (р. 1956 азы) — ирон политикон æмæ падзахадон архайæг, философийы зонæдты дохтыр, Хуссар Ирыстоны Парламенты сæргълæууæг.
• Кокойты Валери — 2009-æм азы 16 июлы æсси Европæйы чемпион.
• Кокойты Эдуард (р. 1964 азы) — Хуссар Ирыстоны президент 2001 — 2011 азты.
• Лолаты Арнольд (р. 1946 азы) — Уæрæсейы нывгæнæг æмæ скульптор.
• Окруашвили Иракли (р. 1973 азы) — гуырдзыйаг политикон æмæ хæстон архайæг, Гуырдзыйы бахъахъæнынады министыр 2004—2006 азты.
• Тедеты Астамур (р. 1978 азы) — ахуыргонд-финансист, юридикон зонæдты дохтыр, профессор.
• Тадтаты Тамерлан (р. 1966 азы) — фыссæг, публицист.
• Элиозишвили Мераб (р. 1934 азы) — фыссæг, драматург.
• Дзуццаты Тамерлан (р. 1966 азы) — фыссæг, режиссёр, актёр, 2000 азты Культурæйы министр.
• Готъойты Амагæ (Иринæ) — (р. 1968 азы) дунеон оперон зарæггæнæг.

Цхинвалы нывтæ

• 
  Хицауады хæдзар
• Хуссар Ирыстоны паддзахадон университет
  Хуссар Ирыстоны паддзахадон университет
• 
  Хетæгкаты Къостайы цыртдзæвæн
• 
  Абайты Васойы кадæн скульптурæ Совмины цур
• 
  Цоциты Уасилы бюст
• 
  Сыгъд хæдзар 2008-æм азы
• 
  Сыгъд хæдзар 2008-æм азы