Иран: различия между версиями
ч Робот бавæрдта: mg:Iran |
ч Бот схафта 206 æвзагы æрвитæны, кæцытæ Викирардты нырид сты ацы фарсы: d:q794 |
||
Рæнхъ 97: | Рæнхъ 97: | ||
{{Link FA|fr}} |
{{Link FA|fr}} |
||
{{Link FA|hr}} |
{{Link FA|hr}} |
||
[[ace:Iran]] |
|||
[[af:Iran]] |
|||
[[als:Iran]] |
|||
[[am:ፋርስ]] |
|||
[[an:Irán]] |
|||
[[ang:Persealand]] |
|||
[[ar:إيران]] |
|||
[[arc:ܐܝܪܐܢ]] |
|||
[[arz:ايران]] |
|||
[[ast:Irán]] |
|||
[[az:İran]] |
|||
[[ba:Иран]] |
|||
[[bar:Iran]] |
|||
[[bat-smg:Irans]] |
|||
[[bcl:Iran]] |
|||
[[be:Іран]] |
|||
[[be-x-old:Іран]] |
|||
[[bg:Иран]] |
|||
[[bn:ইরান]] |
|||
[[bo:ཡི་ལང་།]] |
|||
[[bpy:ইরান]] |
|||
[[br:Iran]] |
|||
[[bs:Iran]] |
|||
[[bug:Iran]] |
|||
[[bxr:Иран]] |
|||
[[ca:Iran]] |
|||
[[cdo:Ĭ-lāng]] |
|||
[[ce:Иран]] |
|||
[[ceb:Iran]] |
|||
[[ckb:ئێران]] |
|||
[[co:Iranu]] |
|||
[[crh:İran]] |
|||
[[cs:Írán]] |
|||
[[csb:Iran]] |
|||
[[cv:Ислам Республики Иран]] |
|||
[[cy:Iran]] |
|||
[[da:Iran]] |
|||
[[de:Iran]] |
|||
[[diq:İran]] |
|||
[[dsb:Iran]] |
|||
[[dv:އީރާން]] |
|||
[[dz:ཨི་རཱན་]] |
|||
[[el:Ιράν]] |
|||
[[en:Iran]] |
|||
[[eo:Irano]] |
|||
[[es:Irán]] |
|||
[[et:Iraan]] |
|||
[[eu:Iran]] |
|||
[[ext:Irán]] |
|||
[[fa:ایران]] |
|||
[[fi:Iran]] |
|||
[[fiu-vro:Iraan]] |
|||
[[fo:Iran]] |
|||
[[fr:Iran]] |
|||
[[frp:Éran]] |
|||
[[fy:Iran]] |
|||
[[ga:An Iaráin]] |
|||
[[gag:İran]] |
|||
[[gan:伊朗]] |
|||
[[gd:Ioràn]] |
|||
[[gl:Irán - ایران]] |
|||
[[gn:Irán]] |
|||
[[gu:ઈરાન]] |
|||
[[gv:Yn Eeraan]] |
|||
[[ha:Iran]] |
|||
[[hak:Yî-làn]] |
|||
[[haw:‘Ilana]] |
|||
[[he:איראן]] |
|||
[[hi:ईरान]] |
|||
[[hif:Iran]] |
|||
[[hr:Iran]] |
|||
[[hsb:Iran]] |
|||
[[ht:Iran]] |
|||
[[hu:Irán]] |
|||
[[hy:Իրան]] |
|||
[[ia:Iran]] |
|||
[[id:Iran]] |
|||
[[ie:Iran]] |
|||
[[ilo:Iran]] |
|||
[[io:Iran]] |
|||
[[is:Íran]] |
|||
[[it:Iran]] |
|||
[[ja:イラン]] |
|||
[[jbo:iran]] |
|||
[[jv:Iran]] |
|||
[[ka:ირანი]] |
|||
[[kab:Iran]] |
|||
[[kbd:Къажэр]] |
|||
[[kk:Иран]] |
|||
[[kl:Iran]] |
|||
[[km:អ៊ីរ៉ង់]] |
|||
[[kn:ಇರಾನ್]] |
|||
[[ko:이란]] |
|||
[[ks:ایٖران]] |
|||
[[ku:Îran]] |
|||
[[kv:Иран]] |
|||
[[kw:Iran]] |
|||
[[ky:Иран]] |
|||
[[la:Irania]] |
|||
[[lad:Iran]] |
|||
[[lb:Iran]] |
|||
[[lbe:Иран]] |
|||
[[lez:Иран]] |
|||
[[li:Iran]] |
|||
[[lij:Iran]] |
|||
[[lmo:Iran]] |
|||
[[ln:Iran]] |
|||
[[lt:Iranas]] |
|||
[[lv:Irāna]] |
|||
[[mdf:Иран]] |
|||
[[mg:Iran]] |
|||
[[mhr:Иран]] |
|||
[[mi:Īrāna]] |
|||
[[mk:Иран]] |
|||
[[ml:ഇറാൻ]] |
|||
[[mn:Иран]] |
|||
[[mr:इराण]] |
|||
[[ms:Iran]] |
|||
[[my:အီရန်နိုင်ငံ]] |
|||
[[mzn:ایران]] |
|||
[[na:Iran]] |
|||
[[nah:Iran]] |
|||
[[nap:Iran]] |
|||
[[nds:Iran]] |
|||
[[nds-nl:Iran]] |
|||
[[ne:इरान]] |
|||
[[new:इरान]] |
|||
[[nl:Iran]] |
|||
[[nn:Iran]] |
|||
[[no:Iran]] |
|||
[[nov:Iran]] |
|||
[[nv:Iiwą́ą́]] |
|||
[[oc:Iran]] |
|||
[[or:ଇରାନ]] |
|||
[[pa:ਇਰਾਨ]] |
|||
[[pam:Iran]] |
|||
[[pap:Iran]] |
|||
[[pcd:Iran]] |
|||
[[pdc:Iraen]] |
|||
[[pih:Eraan]] |
|||
[[pl:Iran]] |
|||
[[pms:Iran]] |
|||
[[pnb:ایران]] |
|||
[[ps:ايران]] |
|||
[[pt:Irão]] |
|||
[[qu:Iran]] |
|||
[[rm:Iran]] |
|||
[[ro:Iran]] |
|||
[[roa-rup:Iran]] |
|||
[[roa-tara:Iran]] |
|||
[[ru:Иран]] |
|||
[[rue:Іран]] |
|||
[[rw:Irani]] |
|||
[[sa:ईरान]] |
|||
[[sah:Ираан]] |
|||
[[sc:Iran]] |
|||
[[scn:Iran]] |
|||
[[sco:Iran]] |
|||
[[se:Iran]] |
|||
[[sh:Iran]] |
|||
[[si:ඉරානය]] |
|||
[[simple:Iran]] |
|||
[[sk:Irán]] |
|||
[[sl:Iran]] |
|||
[[so:Iiraan]] |
|||
[[sq:Irani]] |
|||
[[sr:Иран]] |
|||
[[ss:I-Irani]] |
|||
[[stq:Iran]] |
|||
[[su:Iran]] |
|||
[[sv:Iran]] |
|||
[[sw:Uajemi]] |
|||
[[szl:Iran]] |
|||
[[ta:ஈரான்]] |
|||
[[te:ఇరాన్]] |
|||
[[tg:Эрон]] |
|||
[[th:ประเทศอิหร่าน]] |
|||
[[tk:Eýran]] |
|||
[[tl:Iran]] |
|||
[[tr:İran]] |
|||
[[tt:Иран]] |
|||
[[tw:Iran]] |
|||
[[udm:Иран]] |
|||
[[ug:ئىران]] |
|||
[[uk:Іран]] |
|||
[[ur:ایران]] |
|||
[[uz:Eron]] |
|||
[[vec:Iran]] |
|||
[[vep:Iran]] |
|||
[[vi:Iran]] |
|||
[[vo:Lirän]] |
|||
[[wa:Iran]] |
|||
[[war:Iran]] |
|||
[[wo:Iraan]] |
|||
[[wuu:伊朗]] |
|||
[[xal:Сарта Иранмудин Орн]] |
|||
[[xmf:ირანი]] |
|||
[[yi:איראן]] |
|||
[[yo:Ìránì]] |
|||
[[za:Iran]] |
|||
[[zea:Iran]] |
|||
[[zh:伊朗]] |
|||
[[zh-classical:伊朗]] |
|||
[[zh-min-nan:Iran]] |
|||
[[zh-yue:伊朗]] |
|||
[[zu:I-Irani]] |
Фæлтæр 17:42, 7 мартъийы 2013
| |||||
Девиз: «Хæдбардзинад, Сæрибар, Пысылмон республикæ» | |||||
Гимн: «سرود ملی اﻳﺭﺍﻥ» «Сору́де мелли́йе Ира́н» | |||||
Фæзынд | 1979 азы 1 апрелы (Пысылмон революци) | ||||
Æвзаг | персайнаг | ||||
Сæйраг сахар | Тæхран | ||||
Стырдæр сахартæ | Тæхран, Мешхед, Кередж, Тебриз, Шираз, Исфахан, Ахваз | ||||
Хицауиуæджы хуыз | Пысылмон республикæ | ||||
Рахбар Президент |
Сейед Али Хосейни Хаменеи Махмуд Ахмадинежад | ||||
Паддзахадон дин | Пысылмон дин | ||||
Фæзуат | 1 648 000 км² | ||||
Доны процент | 0,7 | ||||
Цæрджытæ • Бахыгъд (2006) • Æнгомад |
70 472 846 ад. {{{Æнгомад}}} ад./км² | ||||
ÆМП • Æдæппæт (2005) • Иу адæймагмæ |
дунейы 19-æм 610 400 млн. $ 8 900 $ | ||||
Валютæ | Риял (IRR) | ||||
Интернет-домен | .ir | ||||
Телефонон код | +98 | ||||
Сахатон таг | +3:30 |
- Иран у Цæгат Ирыстоны хъæу дæр. Кæс сæрмагонд статья: Иран (хъæу).
Иран (перс. ايران) — Ираны Пысылмон Республикæ — у Азийы паддзахад. Ираны цæрджытæй сæ бæстæ рагæй хуыдтой Иран, фæлæ 1935-æм азы онг официалон æгъдауæй уый хуынди Перс. Бæстæйы ном баивта сах Реза Пехлеви.
Цæрынц дзы 66 милуан адæймаджы бæрц.
Ираны сæйраг сахар у Тæхран.
Ираны административон дих
Иран административон æгъдауæй дихгонд цæуы провинцитыл — остантыл. Алы провинцийы сæргъы ис инæлар-губернатор.
Остантæ сты административон-территориалон дихы уæлдæр æмвæзады иуæгтæ. Уыдонæй дæлдæр æмвæзадыл сты шахрестантæ (æдæппæтæй 324 шахрестаны). Шахрестантæ та дихгонд цæуынц районтыл (бахш) — æдæппæтæй 740 бахшы.
Ираны истори
XX æнус
Дыккаг дунеон хæст
Дыккаг дунеон хæстмæ Иран бацыд куыд Германы цæдисон, фæлæ 1941-æм азы (25 авгуыстæй 17 сентябрмæ) Советон Цæдис æмæ Стыр Британи сæххæст кодтой иумæйаг хæстон операци (Ирайнаг операци), æнæхъæн бæстæ байстой æмæ уæдæй хæсты кæронмæ Иран антигитлерон коалицийы уæнгыл нымад уыди.
Ираны бацæхсын тынг ахсджиаг уыди, нефты гуырæнтæ цæмæй Германы хай нæ фæуой, стæй Советон Цæдисмæ хæстон техникæ ласынæн фæндаг (хуссар коридор) цæмæй уа, уымæн. Ираны хуссайраг хай хъахъхъæдтой бритайнаг хæстонтæ, цæгатаг та — советонтæ. Операцийæн йæ советон æрдæг пълан кодта фæлтæрд хæстон офицер Фёдор Толбухин, фæстæдæр Советон Цæдисы æмæ Болгарийы хъæбатыры ном кæмæн радтой, уый.
Иранмæ бабырсæг хæстонтæ аиуварс кодтой Ираны сах Реза Пехлеви. Фæлæ 1942-æм азы йæ бынатмæ сбадын кодтой йæ фырт Мохаммеды.
1943-æм азы 28 ноябрæй 1 декабрмæ Тæхраны уыди «Стыр Æртæ»-йы фыццаг конференци. Уымæ æрбацыдысты Ф. Д. Рузвельт, У. Черчилль æмæ Иосиф Сталин. Дыккаг дунеон хæсты рæстæг дыууæ ахæм конференцийы ма уыди — Ялтæ æмæ Потсдамы. Тæхраны конференцийы сæйрагдæр фарста уыди Ныгуылæн Европæйы фронт саразын. Уый йеддæмæ ныхас цыди Иранæн хæдбардзинад раттыныл(«Ираны тыххæй деклараци»[1]).
Хæсты дæргъы Советон Цæдисæй оккупацигонд территорийыл уыдысты дыууæ æнæбанымад паддзахады: Хуссар Азербайджан æмæ курдаг Мехабады Республикæ. Кæд ирайнаг æфсад тæссаг нал уыди, уæддæр Советон Цæдис йе ’фсад Ираны цæгаты дардта 1946-æм азы онг, Турк уыцырдæм нæ уадзыны охыл.
Дин
Ирайнæгты фылдæр хай сты пысылмæттæ. Цæрджыты 89% сты шииттæ. Иран, Ирак æмæ Бахрейнимæ иумæ сты æртæ ахæм паддзахады, сæ цæрджыты фылдæр хай шииттæ кæм сты. Ираны ис, шииттæн табуйаг чи сты, ахæм дыууæ сахары: Мешхед (уым æрбынат кодта Имам Резайы мавзолей) æмæ Кум. Кум у пысылмон дины ахсджиагдæр артдзæстытæй иу. Уым ис бирæ пысылмон семинартæ æмæ университеттæ.
Суннитæгтæ сты цæрджыты 9%. Иннæ 2% сты: бахайтæ, мандейтæ, индустæ, езидтæ, зороастриæгтæ, уирæгтæ (иудейтæ) æмæ чырыстæттæ. А фæстаг æртæ дины нымад æрцыдысты официалон æгъдауæй æмæ сты хъахъхъæд конституцийæ. Ацы динты минæвæртæн Меджлисы резервгонд сты бынæттæ, кæд æмæ суннитæгтæн ахæм бартæ нæй. Уыимæ бахайтæ Ираны цæуынц æлхъывд.
Иран æмæ Уæрæсейы ’хсæн ахастытæ
Уæрæсе у Ираны æвдæм ахсджиагдæр экономикон партнёр (2005-æм азы бæрæггæнæнтæм гæсгæ). Уыцы аз товарты зилдух иу миллиард долларыл фæуæлдæр и.
Уæрæсейы æххуысæй Ираны арæзт æрцæуы атомон электростанцæ сахар Бушеры цур. Уый йеддæмæ Уæрæсе Иранмæ хæстон техникæ уæй кæны: хæдтæхджытæ Су-27, МиГ-29, Ил-76.
Ираны президент Махмуд Ахмадинежад фæцырд кодта, йæ бæстæ Æмгуыстады Шанхайы Организацимæ куыд бацæуа, ууыл баныхас. Ираны къухы ныры онг бафтыд уыцы организацийы хъусдарæг бæстæйы статус райсын.