Хохаг Автономон Социалистон Советон Республикæ

Хохаг АССР 1921-æм азы

Хохаг Автономон Социалистон Советон Республикæ (ХАССР) уыдис УСФСР-ы сконды республикæ (1921-æм азы 20 январæй 1924-æм азы 7 июлы онг), йæ фæзуатмæ бахаудысты Уæрæсейы империйы кæддæры Терчы облæст æмæ Хъобаны облæсты иу хай.

ХАССР-ы фæзуат уыдис 74 000 км² фылдæр, цæрджыты нымæц — 1286 мин адæймаджы бæрц (1921). Сæйраг сахар уыд Дзæуджыхъæу.

1920-æм азы цæрджыты сфысты фæстиуджытæ

Хохаг АССР-ы мидæг уыдис цалдæр зылды:

• Балхъайраг,
• Дыгурон (1921—1922),
• Ирон,
• Кæсгон,
• Мæхъхъæлон,
• Сунжæйаг,
• Хъæрæсейаг,
• Цæцæйнаг.

1921-æм азы Хохаг ЦИК бауынаффæ кодта дыууæ ног зылды саразын: Дыгурон — дыгурæттæ кæм цæрынц, уым, æмæ Сунжæйаг — хъазахъхъæгтæ ма кæм цардысты, уыцы зæххыл. 1922-æм азы сæрды Дыгурон æмæ Ирон зылдтæ баиу кодтой. 1924-æм азмæ республикæйы баззадысты цыппар зылды: Дзæуджыхъæуы (Ирон), Назраны (Мæхъхъæлон), Сунжæйы хъазахъхъаг зылд æмæ, хицæнæй, сахар Дзæуджыхъæу.

Хохаг АССР-йы скондæй рахицæн кодтой автономон зылдтæ (фæстæдæр автономон облæстытæ) — Кæсгон (1921-æм азы 1 сентябры), Хъæрæсейаг (1922-æм азы 12 январы), Цæцæйнаг (1922-æм азы 30 ноябры) æмæ Балхъайраг (1922-æм азы 16 январы).

Уыцы хицæн автономиты саразынмæ зылдта нарком А. И. Микоян, кæцы 1924-26 азты уыдис Æппæтуæрæсейаг коммунистон партийы Цæгат-Кавказаг крайкомы фыццаг секретарь.

1924-æм азы 7 июлы ВЦИК-ы декретæй Хохаг АССР аиувæрсгонд æрцыдис, йæ бынаты сарæзтæуыд Цæгат-Ирон, Цæцæйнаг æмæ Мæхъхъæлон автономон облæстытæ, Сунжæйаг хъазахъхъаг зылд æмæ хицæнæй ВЦИК-ы дæлбар сахар Владикавказ (Дзæуджыхъæу).

Литературæ

• Кажаров А. Г. Трудности и противоречия образования Горской АССР (1920—1921 гг.) // Научные проблемы гуманитарных исследований. — Пятигорск: Институт региональных проблем российской государственности на Северном Кавказе, 2009. — № 10—2. — С. 34—41.
• Кринко Е. Ф. Горская АССР и её руководящий состав: из опыта нациестроительства на Северном Кавказе в начале 1920-х годов // Вестник Оренбургского государственного педагогического университета. — Оренбург: Оренбургский государственный педагогический университет, 2014. — № 2 (10). — С. 100—105. — ISSN 2303-9922.
• Даудов А. Х. Государственное устройство Горской АССР // Вестник Санкт-Петербургского университета. — СПб.: Санкт-Петербургский государственный университет, 2012. — № 1. — С. 31—41. — ISSN 1812-9323.